Yaz, otlaktaki en güzel mevsimdir. Soğuk kıştan sonra ilkbahar geldiğinde Kazak çobanlar, otlaklara taşınmaya başlar. Yaz gelir gelmez de, otlak şenliklerinde bir araya gelirler.

   Kadınlarla erkeklerin neşeli atışması

    Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin kuzeybatısında toplu halde yaşayan Kazak etnik grubu, köklü tarihi geçmişe sahip bir etnik gruptur. Kazaklar, kendi etnik grubuna özgü ozanı "Erkin" diye adlandırmışlar. Kazakçada "tartışma" ("atışma") anlamına gelen Aytış, Erkinlerin karşılıklı doğaçlama şarkı söyleme tarzıdır. Kazakların törenlerinde veya bayramlarında, erkekler ve kadınlardan oluşan iki grup Erkin, yerde oturarak doğaçlama söylerler. Bozkırdaki Kazaklar, Erkinlerin şarkı söylediklerini duyar duymaz, aileleriyle beraber atlara atlayıp bu şahane şarkı ve şiir şenliğine katılırlar.

    Sancı Hui Özerk İli'ne bağlı Mori Kasabası'nda yaşayan Murat adlı bir Kazak çoban, Çin Uluslararası Radyosu muhabirine, Kazakların hepsinin Aytışı sevdiğini anlattı. Murat, sıcak hava veya şiddetli yağışın, Kazakların Aytışa katılmalarını engellemediğini kaydetti. Murat şunları söyledi.

    "Kazakların ruhunu yansıtan Aytış, bozkırda yaşayan Kazakların yaşamını renklendirir. Nasıl ki balı sevmeyen arı olmaz, aynı biçimde, Aytışı sevmeyen Kazak olmaz!"

    Aytışın özelliği, doğaçlamadır

    Erkin-Aytış şenliğine katılan Erkinler, gördükleri manzaralardan tartıştıkları tarihlere, gökteki yıldızlardan yerdeki hayvanlara, etnik grubun geçmişinden günümüzdeki gelişmelere kadar her şeyi şarkı olarak söylerler. Bazen Aytışa katılan Erkinler arasındaki yarışma o kadar çekişmeli olur ki, akşamdan sabaha kadar ara vermeden doğaçlama söylerler. Dolayısıyla Erkinler, Aytışa katılmadan önce hazırlık yapmalıdırlar.

    Ayşam Gül adlı bir kadın Erkin bu konuda şunları söyledi.

    "Aytışın özelliği, doğaçlamadır. Etkinliğe katılan Erkin zengin bilgilere sahip olmalı. Hızla gelişen çağımızda Erkin, geleneksel bilgilerin yanı sıra modern bilgileri de öğrenmeli. Kitaplar okumalı. Böylece Erkin-Aytış şenliğinde kendisine gelen sorulara ara vermeden cevap verebilir."

    Domburasız adım atmazlar

    Sevgili dinleyenler, şimdi dinlediğiniz Aytış parçalarında Erkinin yüksek ve güçlü sesine eşlik eden çalgıyı biliyor musunuz? Bu çalgı, Kazaklara özel telli çalgı "Dombura"dır. Sesi, gürül gürül akan bir nehrin sesine benzer!

    Berik Tolepbergen, İli Kazak Etnik Grubu Özerk İli'ndeki İli Pedagoji Akademisi'nde çalışan bir "Dombura" öğretmenidir. Berik Tolepbergen, muhabirimize Kazakların bir atasözünü öğretti: "Erkin, dünyanın en güzel sesli bülbülüdür, Dombura ise dünyanın en güçlü atıdır."

    Otlakta yaşayan Erkinler, at üstünde nereye giderse gitsin yanlarına kesinlikle "Dombura" taşır. Berik, bir Kazak için Dombura'nın ne ifade ettiğini anlattı.

    "Biz Kazaklar, otlakta yaşayan bir etnik grubuz. Kendimizi gökte uçan şahinlere benzitiriz. Dombura ve şarkı sesleri ise bizim kanatlarımızdır. Dombura, Erkinin en iyi dostlarından biri olmalı. Domburayı iyi çalan Erkin daha güzel şarkı söyleyebilir. Yüksek Dombura tekniği, Erkinin şarkı söylemesine yardımcı olur."

Şimdi Berik Tolepbergen'in çaldığı "Beyaz Kuğu" adlı şarkıyı dinleyelim, "Dombura"nın tadını çıkaralım.

    Aytış kültürü nasıl gelişmiş?

    "Dombura"nın iki teliyle çalınan müzik eşliğinde Kazakların bin yıla dayanan geçmişi, şarkıya dökülüp nesilden nesile aktarılıyor. Şarkılar, Kazakların adeta kanlarında dolaşıyor...

    Aytış söyleyebilen Erkinler, neden otlakta yaşıyorlar? Daha doğrusu, otlakta yaşayan Erkinler arasında Aytış kültürü nasıl gelişmiş? Kuşkusuz tesaddüf değil.

    Kazaklar, binlerce yıldır "otlak neredeyse oraya taşınarak" yaşıyorlar. Ama otlak çok geniş bir alan olduğu için çobanların evleri arasında genelde uzun mesafe bulunuyor. Mesafeler, Kazakların temas kurmalarını zorlaştırıyor. Ama bir araya gelmeleri de adeta bir bayram, bir tören oluyor. Bilgili, kültürlü Kazaklar; şiir yazıp şarkı besteleme yeteneği olan Erkinler, her toplantıda gördüklerini, dinledikleri hikâyeleri şiire veya şarkıya döküyorlar. Böylece, bu özel yaşam tarzı Kazak etnik grubuna özel Aytış kültürünü yaratıyor. Zamanla, Erkinlerin söyledikleri şiirler ve şarkılar, Kazak kültürünün nesilden nesile aktarılmasında bir araç haline geliyor.

    Aytışın işlevleri

    Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Kültür Müdürlüğü Maddi Olmayan Kültürel Miraslar Yönetim Daire Başkan Yardımcısı Ma Yingsheng, Aytışın Kazak kültüründeki yerini şöyle anlattı:

    "İki Erkin birbiriyle doğaçlama atıştığında, yanlarında şarkılarını dinleyen halka bilgiler aktarırlar. Kazakların tarihiyle, önemli olaylarla ve törelerle ilgili bilgiler. Aytışın, tarihi kaydetmek, kültürü sürdürmek, görgü kurallarını öğretmek, eğlendirmek gibi işlevleri var."

    2006 yılının Mayıs ayında Erkin-Aytış, ülke seviyesindeki ilk maddi olmayan kültürel miraslar listesine dahil edildi. O tarihten sonra Erkin-Aytış, daha sistemli bir biçimde korunmaya başlandı. Artık, Aytış şenlikleri kentte yılda bir kere, özerk ilde üç yılda bir kere ve bütün bölgede beş yılda bir kere düzenlenliyor. Amaç, daha fazla Erkinin Aytış şenliğine katılmasını sağlamak ve Erkin-Aytış kültürünün etkisini artırmak.

    Ma Yingsheng, 6 yıldır Aytış şenliklerinin düzenli, sistemli yapılmasıyla kaydedilen başarılardan söz etti:

    "Bu sistem, vatandaşların Aytışı öğrenmeleri ve Erkin olmaları için bir buluşma zemini oluşturdu. Belediye, bu vatandaşlara yardım sağlıyor."

    Eğitim sistemine dahil edildi

    Aytış kültürünün gelecek nesillere aktarılması ve Erkin yetiştirilmesi amacıyla yerli eğitim sisteminde düzenlemeler yapıldı. İli Kazak Etnik Grubu Özerk İli'ne bağlı Maddi Olmayan Kültürel Miraslar Aktarma ve Koruma Araştırma Merkezi Başkanı Ohap Nurahmet, konuyla ilgili bilgiler verdi. Nurahmet, İli Pedagoji Akademisi'nin 2004 yılında Erkin sanat bölümü açtığını hatırlattı. Bugüne kadar bölümden 300'den fazla Erkin mezun olmuş. Ohap Nurahmet, sözlerine şöyle devam etti.

    "Erkin, Aytış kültürünün korunmasında önemli bir rol oynuyor. Yani Erkin, Aytışın olmazsa olmaz bir parçasıdır. İli Pedagoji Akademisi tarafından açılan Erkin sanat bölümü, ilk zamanlar ön lisans seviyesindeydi. Geçen yıldan itibaren bu bölüm, lisans eğitimi vermeye başladı. Üniversite mezunu genç Erkinlerimizin katkılarıyla Aytışımız korunacak ve sürdürülecek."

    "Yaşamaktan zevk alıyoruz, vatanımızı seviyoruz!"

    Sevgili dinleyenler, biraz önce dinlediğiniz sesler, bu yılın başında İli'ye bağlı Kuitun ilçesinde düzenlenen 3. Ünliversiteliler Erkin-Aytış Şenliği'nde kaydedildi. İli Pedagoji Akademisi'nden toplam 32 üniversiteli Erkin, Kazak etnik grubuna özgü kıyafetler içinde Aytış söylediler.

    Sesleri, kış günü Xinjianglılara bahar sıcaklığını hissettirdi.

    Xinjiang Maddi Olmayan Kültürel Miraslar Koruma Araştırma Merkezi Başkanı Li Jilian, şenliğin çoşkusunu hatırlar hatırlamaz yine heyecanlandığını belirtti. Li Jilian, eğitimle sistemli olarak yetiştirilen Erkinlerin, Aytış kültürünün yaşatılmasında en etkili yol olacağına dikkat çekti. Li, bu konuda şunları söyledi.

    "Erkin-Aytış kültürünün eğitim sistemine dahil edilmesiyle birkaç konuda ilerleme kaydedildi. Birinci olarak üniversiteye alınan Erkin adaylarının sesleri kaliteli olmalı, çalgı çalabilmeli ve zengin bilgilere sahip olmalı. Bu koşullar temelinde yetiştirilen Erkinler seçkin olur. İkinci olarak Aytışı öğrenmek isteyenler üniversiteyi bir platform olarak görürler ve mezun olduktan sonra istihdam konusunda kolaylık sağlanabilir."

    Şarkıda söylendiği gibi "Biz Erkiniz. Torunlarımız da seçkin Erkinler olacaklar. Erkin olarak biz hayatı seviyoruz, yaşamı seviyoruz. Azimle çalışıyoruz, yaşamaktan zevk alıyoruz. Vatanımızı seviyoruz, ailemizi seviyoruz, etnik grubumuzun kültürünü ve geleneklerini unutmayız."

    Erkinlerin kararlı gözleri ve güçlü sözleri; Aytışa sevgilerini, Kazak olmaktan duydukları gururu yansıtıyor.