Bin yıl önceki Çin mantısını denemek ister misiniz?

Çin genelinde Dong Zhi sezonu kısa süre önce kutlandı, ülkenin kuzeyindeki çoğu bölgede geleneğe göre Jiaozi (Çin mantısı) yendi. Jiaozi, Çin’de bin yıl önce bile yenen bir yemek türüdür. O zamanın Çin mantısının görünüşü nasıldı gelin beraber bakalım.

Çin tarihinde Tang (618-907) adlı bir hanedan vardır. O zamandan kalma Çin mantıları bugün Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Müzesi’nde sergileniyor. 5 santim uzunluğunda ve 1,5 santim genişliğindeki bu mantılar alıştığımız mantılardan hiç farklı değil. Bunlar bin yıl önceden kalma gerçek mantılardır. Mantılar 1959 yılında Xijiang’da arkeologlar tarafından Turfan bölgesinin Astana kasabasında bulunan Tang hanedanına ait bir mezarda yapılan kazı çalışmalarında keşfedildi. Bu keşif, Merkezi Ovalar’da yaygın olan Jiaozi’nin İpek Yolu üzerinden Batı Bölgeleri’ne götürülerek yöre halkının sofrasına girdiğini kanıtlıyor. Mantının yanı sıra, çok güzel dizilmiş Ay Çörekleri, sigara börekleri ve puf börekleri gibi hamur işleri de bulunuyor.

Tang hanedanı döneminde İpek Yolu’nun doruğu yaşanıyordu, çeşitli kültürler kaynaşma içindeydi, yemek kültürü de etkileşim içinde gelişiyordu. Söz konusu hamur işleri Tang hanedanı dönemine ait canlılığın kanıtıdır.

Kış Gündönümü olan Dong Zhi sezonu

En uzun gece ve en kısa gün olan Kış Gündönümü, geleneksel Ay Takvimi’ne göre yılın 24 sezonundan biridir. Aynı zamanda geleneksel bayramlardan biridir. Halk arasında Dong Zhi’nin yeni yıla kadar önemli bir dönem olduğu inancı çok yaygındır. Dong Zhi ile ilgili birkaç efsane var. Bunlardan birine göre bu günü Çinlilerin atalarından Huangdi ve Yaodi belirledi.

Bir başka hikâyeye göre, 2 bin 700 yılı aşkın süre önce, Çin’de İlkbahar ve Sonbahar döneminde (M.Ö.770-476) Çinlilerin ataları, Tugui adlı bir zaman ölçme cihazıyla “Dong Zhi” gününü belirledi. Dong Zhi, 24 sezon arasında en erken belirlenen sezon olmasıyla da önem arz ediyor.

Çincede “Zhi” uç ve son nokta anlamındadır. Bu karakter, hava ısısının Dong Zhi gününde en düşük dereceye inmesi anlamına gelmiyor; yerkürenin güneşin etrafında dönüşündeki konumu işaret ediyor. Kuzey yarımkürede yaşayan insanlar için Dong Zhi günü, gecenin en uzun veya günün en kısa olduğu gündür. Dong Zhi’den sonra günler uzar.

Dong Zhi gününün kutlanması, 1800 yıl önce Han Hanedanı (M.Ö. 202-M.S. 220) döneminde başladı.

Eski Çinliler, Dong Zhi sezonunu, havanın ısınacağının habercisi görüyor ve geleneksel Çin düşüncesinin temelindeki Ying’den Yang’a geçişi sağlayan tanrısal bir dönüşüm olarak addediyordu.

Dong Zhi’de Jiaozi ve Tangyuan yenir.

Hamur işleri neden bin yıl sonra hala çürümedi?

Şimdi Jiaozi konusuna dönelim.

Belki merak edersiniz, neden bu hamur işleri bin yıldır çürümedi? Bu Turfan’daki sıcak ve kuru iklimle ilgilidir. Jiaozi ve diğer hamur işleri gömüldükten sonra kısa sürede susuz kaldı ve böylelikle bugüne kadar korundu.

Aradan bin yıl geçmesine rağmen, mantılar renklerini bile kaybetmedi ve hâlâ çok lezzetli görünüyor.

Jiaozi’nin temsil ettiği Çin kültürü

Çinlilerin gözünde Jiaozi’nin çözemediği bir sorun yoktur.

Jiaozi’nin uzun bir geçmişi vardır. Tarihi kayıtlar ve yerden çıkarılan tarihi eserlere göre, en geç Han hanedanının sonlarında Jiaozi, insanların favori yemekleri arasında yer aldı.

Ancak bazı insanlar, Jiaozi’nin bir doktor tarafından icat edildiğini bilmiyor.

Doğu Han hanedanının (25-220) soğuk bir kış mevsiminde çok sayıda insanın kulağı yaralanmış, ünlü doktor Zhang Zhongjing, halkın haline üzülerek soğuktan savunma amaçlı bir reçete geliştirmiş. Koyun eti ve şifalı bitkiler birlikte haşlandıktan sonra sudan çıkarılıyor, dilimleniyor, ardından açılan küçük parça yufka içine sarılıyor, kulak şeklindeki Jiao’er yapılıyor, tekrar suda haşlandıktan sonra herkese bir kâse Jiao’er çorbası sunuluyor. Böylece, Dong Zhi’den Yeni Yıl’a kadar Jiao’er yiyenler yavaş yavaş iyileşmiş. Ardından insanlar Jiao’er’yı kopyalayıp bayram sofrasını zenginleştirmiş ve Jiaozi yiyerek Yeni Yıl’ı kutlamaya başlamıştır. Bunun esas amacı, Zhang Zhongjing’in bu iyiliğini anmaktır.

Zaman, bölge ve yapım yöntemlerinin farklılığından dolayı, Jiaozi’nin Jiao’er, Bianshi ve Huntun gibi birkaç farklı ismi vardır. Ming Hanedanı’na (1368-1644) gelindiğine Huntun’dan farklı olarak Jiaozi ismi kullanılmaya başladı.

Tarihte insanların Jiaozi yemekte kullandıkları sos, modern zamanlara göre eksik değildi. En temel olan sirkenin dışında, soğan ve kimyon gibi olmazsa olmaz birkaç malzeme kullanılmaya başladı. Bir kâse Jiaozi kışın soğuğunu gidermenin yanı sıra, Çin kültürünü aktarıyor.

Son yıllarda Dong Zhi yaklaşırken, Çin’in kuzey ve güney kesimlerindeki vatandaşlar Dong Zhi’de Tangyuan adlı tatlı mı yoksa tuzlu Jiaozi mi yenilir diye tartışır. Aslında tarihte Dong Zhi gününde Tangyuan ve Jiaozi’nin yanı sıra diğer lezzetler de yenirmiş. Qing Hanedanı(1616-1912) döneminde padişahların köşklerinde öğleyin atalara tapma töreni düzenlenir, Huntun yenir, akşam ise Hotpot yenir.

Lezzetler insanların midesini ısıtırken, Dong Zhi’de mutlaka bir çeşit resim çizilirmiş. Resimde erik çiçeği ağacı bulundurulur, toplam 81 erik çiçeği vardır. Dong Zhi gününden itibaren her bir çiçek kırmızıya boyanır ve tüm ağacın çiçekleri kırmızı olunca baharın geleceğine inanılır.

Eski Çinliler, nezaketi günlük hayatlarına uygulamıştı. Uzun ve sıkıcı kış günlerinde bile güzel yemekler ve içkiler, ayrıca Çin tarzı romantizm görülür.

Çinlilerin gözünde Dong Zhi, Yeni Yıl gibi önemlidir, insanlar bu günde mümkün olduğu kadar ailece buluşur, hep beraber Tangyuan ve Jiaozi yerler, birlikte baharın gelmesini dilerler.