Deniz İpek Yolu'nun tanığı: Fars işi çömlek sürahi

Çin Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 2 Haziran’da başkent Beijing'de geleneksel kültürlerin aktarılması ve geliştirilmesi konulu bir seminere katıldı. Xi Jinping, seminerde yaptığı konuşmada, kültürel refahın gerçekleşmesinin, kültürel açıdan güçlü bir devlet inşa edilmesinin ve Çin milletinin modern medeniyetinin oluşturulmasının yeni dönemde Çin halkının kültür alanındaki misyonu olduğunu vurguladı.

Xi Jinping, sağlam bir kültürel özgüvene sahip olarak, yeni kültürel misyonların üstlenilmesi ve Çin ulusunun modern bir medeniyet inşa etme hedefi için çaba gösterilmesi gerektiğini belirtti.

Geçtiğimiz yıllarda Cumhurbaşkanı Xi, farklı vesilelerle kültürel eserler üzerinden medeniyetler arası temaslara dair öyküler paylaştı. Farklı medeniyetlerin karşılıklı saygı ve uyum içinde bir arada yaşaması çağrısında bulunan Xi Jinping, medeniyetler arası temasların dünya halkları arasındaki dostluğu artıran bir köprü, insanlığı ilerleten bir motivasyon kaynağı ve dünya barışını koruyan bir bağ haline getirilmesi gerektiğinin altını çizdi.

Şimdi, “Xi Jinping’in Paylaştığı Kültürel Eserlerle Medeniyetler Arası Temasların Öyküsü” dizisinin “Deniz İpek Yolu’nun tanığı: Fars işi çömlek sürahi” adlı bölümünü  aktaracağız:

Guangxi Zhuang Özerk Bölgesi’nin Beihai kentine bağlı Hepu ilçesindeki Han Kültürü Müzesi’nde yeşil bir çömlek sürahi bulunuyor. Bu tarihi eser, Fars yapımı olduğu için Fars çömleği olarak adlandırıldı. Şimdiye kadar Çin’de keşfedilen en eski, Doğu Han Hanedanı (25-220) dönemine ait tek Fars menşeli çömlek sürahi olarak, Han Hanedanı (M.Ö.202-220) döneminde Çin ile eski İran arasındaki temasların önemli tanıklarından biridir.

Cumhurbaşkanı Xi Jinping, 19 Nisan 2017’de Guangxi bölgesinde yaptığı incelemeler sırasında adı geçen müzeyi ziyaret etti ve burada sergilenen Deniz İpek Yolu’na dair kültürel eserler sergisini izledi. Xi, deniz yolunun bir ülkenin gelişimi için önemli bir yol olduğuna işaret ederek, tarihi Deniz İpek Yolu’na dair kültürel eserler tarihtir ve kültürdür dedi. Xi, tarihi eserlerin, tarihin ve kültürün “konuşturulması” gerektiğini belirtti:

“Bugün Kuşak ve Yol İnisiyatifi’nin inşasını teşvik ediyoruz. Hepu’nun müzesinde Han Hanedanı döneminde İpek Yolu’na ait bazı tarihi eserler sergileniyor. Ben özel olarak oraya gidip sergiyi izledim. Tarihteki Kuşak ve Yol üzerinden yapılan temasları incelediğimizde buranın tarihi birikime sahip olduğu, kadim Kuşak ve Yol, İpek Yolu’yla kurulan bağlantılar bulunduğu sonucuna varabiliriz. Şimdi yapmamız gereken çalışma ise, yeni yüzyılda İpek Yolu’nun yeni sayfasını açmak.”

Çin lideri Xi Jinping’in incelemelerde bulunduğu gün, Han Kültürü Müzesi Başkanı Lian Shiming, Xi’nin rehberiydi. Lian, Xi’nin Deniz İpek Yolu’nun tarihi, dönemin ulaşımı ve ticareti gibi konularda bilgi edindiğine işaret ederek, Fars tipi sürahi görünce ayrıntılı bilgiler aldığını söyledi:

“Cumhurbaşkanı Xi, Deniz İpek Yolu’nun tarihi, ulaşımı ve bu güzergâh üzerindeki ticaret gibi konularda ayrıntılı şekilde bilgi edindi. Deniz İpek Yolu’na ait kültürel eserler sergisini izledi. Bu Fars tipi çömlek sürahi görünce dikkatle inceledi. Ben de bu çömlek sürahiyi anlattım. Dedim ki, bu Fars tipi çömlek parçası, şimdiye kadar Çin topraklarında keşfedilen en eski ve Han Hanedanı dönemine ait tek parça çömlek sürahidir. Cumhurbaşkanı Xi, çömlek parçası üzerindeki yeşil renkli sırrı merak etti, titizlikle inceledi.”

2008 yılında Çinli arkeologlar Hepu’da bulunan Han Hanedanı dönemine ait bir mezarda kazı çalışması yürütürken bir çömlek yığını keşfetti ve bu parçalarla bir çömlek sürahi yeniden şekillendirdi. Bu çömlek sürahi, Han Hanedanı’nın çömleklerinden çok farklıdır, sanki aynı dönemde Fars tipi eşyaya benziyor. Sırrın kimyasal elementlerine yapılan testler, çömlek sürahinin Fırat Nehri’nin kıyısında bulunan Silifke kalıntıları alanında çıkarılan çömleklerle aynı elementlerden oluşuyor ve zanaatkarlık tekniği de aynıdır. Böyle Hepu’daki çömlek parçasının kan bağı tespit edildi.

Bir Fars çömlek sürahi neden Hepu’da Han dönemine ait bir mezarda keşfedildi?

2000 yıl önce, Hepu, Deniz İpek Yolu’nun en eski başlangıç limanlarından biriydi. Han Kitabı adlı tarihi eserde, Han Hanedanı döneminde Çin’in ticari gemilerinin Hepu limanından ayrılıp Güneydoğu Asya’ya kadar gittiği belirtildi. Bu, tarihi kayıtlarda yer alan, Deniz İpek Yolu’nun başlangıç noktalarıyla ilgili en eski kayıttır. Lian, Fars tipi çömlek sürahinin o dönemin tarihini kanıtladığına dikkat çekti:

“Hepu’da keşfedilen Han Hanedanı dönemine ait Fars çömlek sürahinin ortaya çıkarılması, o dönemde Deniz İpek Yolu’nun Hepu’dan başlayıp, güneydoğu Asya, güney ve batı Asya’ya kadar uzandığını kesin bir şekilde ispatladı. Fars yapımı çömlek sürahi, Han Hanedanı döneminde Deniz İpek Yolu üzerinden Çin ile güney Asya bölgesiyle, hatta batı Asya arasında çok sıkı temas korunduğuna işaret ediyor.”

Hepu’da ortaya çıkarılan bu Fars tipi çömlek sürahinin, o zaman Çin’e gelen Fars tüccarlarının yanlarında getirdiği günlük eşyalarından biri olduğu tahmin ediliyor. Allame Taba Tabaie Üniversitesi’nden Prof. Mohammad Reza Elhami, öteden beri İran ile Çin arasında yoğun temas yapıldığını ve karşılıklı olarak farklı dönemlerde kendi medeniyetinin izini bıraktığını savunuyor:

 “Bu Fars çömlek sürahi, İran ile Çin medeniyetleri arasındaki bağları yansıtıyor. İran’ın bazı sanat eserlerinde de Çin’in izlerini görmek mümkündür. İran, Çin ile Avrupa arasındaki koridorda yer alıyor. Özellikle Bizans döneminde Fars tüccarlar Avrupa ile Çin arasında ipek ve baharat gibi malları taşıyordu.”

Sıradan görünen Fars çömlek sürahi, Hepu’daki müzenin koleksiyonuyla birlikte, Deniz İpek Yolu’nun erken döneminde Hepu limanının tarihine ve Çin ile yabancı ülkelerin medeniyetleri arasındaki etkileşime tanıklık etti. Han Kültürü Müzesi’ne 40 kilometre mesafedeki Tieshan limanı bugün işlek bir noktadır. Avustralya ve Brezilya gibi ülke ve bölgelerden ithal edilen ürünler buradan Çin’in güneybatı ve güney kesimlerine gönderilir. 2022 yılının kasım ayında, Tieshan limanı, devlet tarafından belirlenen ithalatın teşviki için pilot bölge listesine dâhil edildi. Kadim Deniz İpek Yolu güzergâhının başlangıç noktalarından biri olan liman, bugün medeniyetler arası etkileşimin yepyeni sayfasını açıyor.

Çin, uzun tarihinde dış dünyayla temasları korudu ve medeniyetler arası etkileşimi teşvik etti. Bugünün Çin’i, dünyadaki ilerici deneyimleri benimseyip kendini geliştirmeye devam ediyor, ayrıca diğer ülkelerin gelişimlerini desteklemek için Kuşak ve Yol İnisiyatifi gibi kamu ürünleri ortaya koydu. Alman tarihçi Tobias Baumann, bu özelliğin tüm dünya için büyük önem taşıdığını vurguladı:

 “Bence Çin kültürünün içerdiği, ‘Tüm dünya bir ailedir’ ideolojisi büyük bir zekâ yansıtıyor. Bu düşünce, ülkelerin eşit bir şekilde bir arada yaşamasını teşvik ediyor. Bu, mevcut birçok sorunun çözümüdür. Çin medeniyetinin kapsayıcılığı ve barışçıllığı, tüm dünya için çok önemlidir. Çin Cumhurbaşkanı Xi, dünya ülkelerinin kalkınma yolunu serbestçe seçmesinin saygıyla karşılanması ve desteklenmesi, böylece insanlığın yeni modernizasyon yolunun tesis edilmesi önerisinde bulunmuştu. Çin’in düşüncesi, dünya ülkelerinin barışçı kalkınma arzusuna uygun, Batılı ülkelerin öğrenmelerine değer bir yaklaşımdır.”