Japonya'nın önlemi, küresel yarı iletken endüstrisine yarar getirir mi?

Japonya hükümeti, 31 Mart 2023 tarihinde “Wassenaar Anlaşması”ne eklemeler getirerek daha önce ihracat kontrolü dışında kalan, tüm batırma tipi derin ultraviyole (DUV) litografi makinesi dâhil 23 yarı iletken imalat ekipmanını ihracat kontrolü kapsamına alacağını duyurdu.

Değişiklik metni, halkın görüşlerine açıldı. 29 Nisan 2023 tarihine kadar halkın görüşünün toplanmasının ardından son kurallar belirlenecek.

Japonya Ekonomi, Ticaret ve Sanayi Bakanı Yasunori Nishimura, bir gazetecinin sorusuna yanıt verirken, söz konusu revizyonun belli bir ülkeyi hedef almadığını, Japonya hükümetinin kendi kararı olduğunu ve ABD’nin geçen yılın ekim ayında aldığı ihracat kontrol tedbirlerinin taklit edilmediğini vurguladı.

Buna rağmen uzmanlar, revizyonun asıl amacının çok net olduğunu, Japonya’nın ABD’nin Çin’in yarı iletken endüstrisini kısıtlamasına yardımcı olmayı istediğini kaydetti.

Geride bırakılan 40 yılda, mobil iletişim cihazları teknolojileri ile ürün standartlarının kaynaşması, küreselleşmiş bir sanayi zincirinin şekillenmesini sağladı. Mobil iletişim cihazlarının ayrılmaz bir parçası olan entegre devre yongaları da bu süreçte sanayi ve tedarik zincirlerinin küreselleşmesini beraberinde getirdi. Yarı iletken endüstrisi de sistem üreticisi modelinden giderek uzaklaşarak, tümleşik cihaz üreticilerini (IDM) ortaya çıkardı ve daha sonra da ‘‘fabless’’ üretim + alt yükleniciler (Foundry) modelini geliştirdi.

Yeni yüzyılda, bu endüstrinin daha çok bölüme ayrılmasıyla elektronik tasarım otomasyonu (EDA), fikri mülkiyet çekirdeği (IPcore) ve tasarım hizmetleri gibi yeni iş modelleri ortaya çıktı.

Tüm dünyada beğeniyle kullanılan iPhone'ların çipleri ABD'de tasarlanıyor, Çin’in Taiwan eyaletinde üretiliyor ve Güneydoğu Asya ülkelerinde paketleniyor. Japonya, Kore Cumhuriyeti, Avrupa ve Çin’in ana kesiminde üretilen çeşitli bileşenler bir araya getirilerek eksiksiz bir makine oluşturuluyor ve ardından dünya genelindeki alıcılarla buluşuyor. Bu durum, sanayi zincirinin her halkasına fayda getiriyor. Yarı iletkenler, bugüne kadar küreselleşmesi en kapsayıcı olan endüstrilerden biri hâline gelmiş durumda.

Küresel bir işbölümünün olmaması cep telefonlarının maliyetini yükselteceği gibi, üreticilerin kârlarını da keskin bir şekilde düşürecek.

Japonya, yarı iletken üretimi alanında küresel piyasada çok önemli bir konuma sahipti. 1980'lerden sonra, Japonya’nın yarı iletken üreticileri ABD’nin baskıları üzerine giderek küçülmek zorunda kaldı. Dünya çapında tanınan Toshiba Yarı İletken, son yıllarda ABD’li Micron'a satıldı. Ne var ki, yarı iletken üretim ekipmanı alanında Japonya, yaklaşık yüzde 40'lık pazar payıyla hâlâ kritik bir konuma sahip. Çin, yarı iletken endüstrisine her yıl yaklaşık 30 milyar dolar yatırım yapıyor. Bunun 10 milyar dolardan fazlası, Japon ekipmanlarının ve malzemelerinin satın alınması için harcanıyor.

Geçen yıl, Amerikan yarı iletken ekipmanı şirketlerinin Çin pazarındaki satışları kendi hükümetleri tarafından kısıtlandı. Şirketlerin satışlarında sert düşüşler görüldü. Japonya da gelişmiş yarı iletken ekipmanlarının Çin'e ihracatını kısıtlarsa, Amerikan şirketlerinin hatasını tekrarlamış olacağına hiç şüphe yok.

Geçen 30 yılda, Çin'in yarı iletken endüstrisi küreselleşme mantığıyla planlanarak gelişti. ABD, Çin'in yarı iletken endüstrisine baskı yapma politikası uygularken, Çin, küresel yarı iletken endüstrisinin bütünlüğünün korunması için çalışmaya devam etti ve bazı kritik alanlarda öz üretim kapasitesini geliştirdi. Hükümetin ve özel sektörün desteği ile Çinli işletmeler büyük gelişme potansiyeli ortaya koydu.

Çin, Japonya'nın son kararını üzüntüyle karşıladı. Çin Ticaret Bakanlığı sözcüsü, Japonya’nın kararının Çinli şirketlerin meşru hak ve çıkarlarına zarar vermekle kalmayıp, aynı zamanda Japonya’nın ve tüm dünyanın zarar görmesine neden olacağını belirtti.

Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mao Ning de çip alanında küresel sanayi ve tedarik zincirlerinin piyasa kuralları ile kurumsal tercihlerin bileşik etkisi sonucunda oluştuğunu kaydederek, ekonomiyi, ticareti ve teknolojiyi politize etme, araçsallaştırma ve silah olarak kullanma girişimlerinin küresel tedarik zincirinin istikrarını yok edeceğinin altını çizdi.

Japonya’nın kararının küresel yarı iletken endüstrisini olumsuz etkileyeceği, hatta Japon yarı iletken endüstrisinin küçülmesine neden olacağı öngörülüyor.