Yurtsever bir şaire saygı: Duanwu Festivali (端午节)

Çin’in güney kesimindeki vatandaşların en sevdiği atıştırmalıklardan biri yapışkan pirinçten yapılan Zongzi’dir. Bu yemek türü yılın her mevsiminde bulunur, ancak bugünler gerçek Zongzi mevsimidir. Nereye giderseniz her yerde Zongzi görürsünüz. Her süpermarket veya pazarın girişinde veya en göze çarpıcı notaksında Zongzi standı kurulur, promosyon yapılır. Ev kapısına kadar kargo paketi teslim eden kuryelerin ellerinde sıkça Zongzi kutusuna rastlamak mümkün... Bunların bir nedeni var, o da bugünün Duanwu Festivali olmasıdır.

Çin Ay Takvimi’ne göre yılın 5. ayının 5. günü Duanwu Festivali kutlanır, bayramın yiyeceği olarak Zongzi yenir.

Duanwu, Bahar Festivali ve Güz Ortası Bayramı’yla (Ay Bayramı) birlikte “Çin’in üç büyük geleneksel bayramı”ndan biri olarak kabul ediliyor.

Bayram neden “Duanwu” olarak adlandırıldı?

“Duan” (端) “ilk”; “Wu” ise eş sesli olan “5” (五) ve “gün ortası” (午) anlamına gelir. (İki “Wu” kelimesi birbirinin yerine kullanılabilirdi.) Tarihte 5. aya “Wu Ayı”; 5. ayın ilk günlerine “Duan” günleri deniyordu, bu nedenle 5. ayın 5. günü “Duanwu Bayramı” veya “Çift Wu Bayramı” olarak adlandırılıyordu.

Duanwu Festivali’nin kaynağı hakkında birçok değişik açıklama var. Bazıları, Duanwu Festivali’nin eski çağlardaki “Xiazhi” (21 veya 22 Haziran, güneş ışınlarının en uzun olduğu gün) hakkındaki geleneklerden kaynaklandığını, bazıları ise çok eski zamanlarda Yangtze Nehri boyunca yaşayan insanların ejder totemine tapınmalarından kaynaklandığını savunuyor. Ancak halk arasında en yaygın inanış Duanwu Festivali’nin eski yurtsever şair Qu Yuan’ı anmak için oluşturulduğu biçiminde.

M.Ö 3. yüzyıldaki Chu devletinde yaşamış olan Qu Yuan, vatanının düşmanlar tarafından işgal edilmesinden sonra çok üzülmüş ve kendisini 5. ayın 5. günü Miluo Nehri’ne atarak intihar etmiş. Bundan sonra, halk vatanını çok seven Qu Yuan’ı anmak için nehir içine yapışkan pirinç doldurulan bambu parçaları atmaya başlamış. Daha sonra, içinde pirinç olan bambu parçaları Zongzi haline getirilmiş.

Zongzi’nin çeşitliliği

Zongzi yemek, Duanwu Festivali’nin önemli geleneklerinden biridir. Zongzi, içinde yapışkan pirinç bulunan, saz veya bambu yapraklarıyla sarılı ve ince iplikle dörtgen ya da yastık şeklinde bağlanmış ve suda pişirilerek servis edilen bir yemektir. Duanwu Festivali’nin arife akşamı her aile, bayramda yemek için Zongzi yaparak pişirir. Bugün kentliler genellikle satın alıp tüketir.

Zongzi ayrıca hediye olarak da verilebilir. Duanwu Festivali sırasında, insanlar karşılıklı ziyaretlerde birbirlerine kendi yaptıkları Zongzilleri hediye ederler.

Ancak Zongzi’nin içinin tatlı mı tuzlu olması, son yıllarda Çin’de güneyliler ve kuzeylilerin tartışma konusu oldu. Kuzeyliler sade veya tatlı Zongzi yemede ısrar ederken, güneyliler kuzeylilerin yedikleri Zongzileri tatsız bulup tuzlu olanları tercih ediyor.

Kuzey kesimdeki Zongzilerin içine yapışkan pirincin yanı sıra, kırmızı fasulye veya hünnaplar ilave edilir. Güney kesimdeki Zongzilerin içinde et, tuzlu ördek yumurtası, mantar ve sukestanesi gibi malzemeler bulunur.

Duanwu gelenekleri

Duanwu Festivali’nde yenebilecekler arasında Zongzi’den başka, Çin’in bazı bölgelerine özgü yemek ve içecekler de var. Örneğin, tuzlanmış ördek yumurtaları yemek ve kırmızı zırnık (Xionghuang) içkisi içme gelenekleri, halk arasında kötülükten korunma söylentilerinden kaynaklanmıştır.

Yemeklerden başka, Duanwu Festivali’nin çok özgün süs gelenekleri vardır. Bayram günü, her aile kapısının önüne pelin otu (Ai Cao) ve su kamışı (Cao Pu) asar. Pelin otu ve su kamışı, ilaç amaçlı kullanılan iki çeşit ottur. Bu otlar, bir yandan kötülükten korunmak, öte yandan da yaz mevsiminin başlarında havanın çok yağışlı ve nemli olması nedeniyle zehirli böceklerin çoğalması nedeniyle hastalıkları önlemek için asılır. Bunun yanı sıra Duanwu Festivali sırasında insanlar, “100 yıl yaşasın” diye çocukların bileziklerine beş renkli iplik dolar; kaplan ve kabak şekillerinde, içlerinde parfüm bulunan küçük kokulu çantaları dikerek ipek ipliklerle çocukların elbiselerine bağlar. Ayrıca çocuklara kaplan başı şeklinde ayakkabılar ve üzerinde kaplan figürlü nakışlar bulunan kumaş önlükler giydirirler. Bütün bu gelenekler, çocukların huzurlu, güvenli ve sağlıklı büyümelerini sağlamak anlamına gelir.

Çin'in güneyinde bulunan Yangtze Nehri’nin orta ve aşağı kesimlerinde, ejder kayıkları yarışmalarının düzenlenmesi de Duanwu Festivali’nin önemli unsurlarından biridir.

Efsaneye göre, bu gelenek de şair Qu Yuan’la ilgilidir. Halk Qu Yuan’ın kendini nehre attığını duyunca onu kurtarmak için hemen kayıklarla olay yerine yetişmeye çalışmış. Daha sonra bu hikâye Duanwu Festivali’nde ejder kayıkları yarışması düzenleme geleneği haline gelmiş.

Duanwu Festivali’nde nehir ve göllerde düzenlenen ejder kayıkları yarışması, görkemli bir bayram şenliğidir. Bazı yerlerde 50-60 ejder kayığı birden yarışmaya katılır. Her kayığın başında, değişik şekillerde, tahta üzerine oyulan rengârenk ejder başı bulunur. Her kayıkta davul ve zil sesleri göğü çınlatır, yarışmacıların haykırışları birbirine karışır, kayıklar birbirlerini kovalarcasına yarışır, sahilde renkli bayraklar dalgalanır. İzleyicilerin tezahüratlarıyla birlikte çekişmeli ejder kayığı yarışması, Duanwu Festivali’nin coşkusunu artırır.