Xinjiang'a özgü ünlü üç kültür mirası

2021-03-11 11:16:29

Xinjiang'a özgü ünlü üç kültür mirası_fororder_ATLAS

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi, Çin'in kuzeybatısında bulunuyor. Çok sayıda etnik grubun barış ve uyum içinde yaşadığı bölgede eşsiz doğal güzelliklerin yanı sıra, zengin kültürel miraslar da yer alıyor. Bu miraslara örnek olarak Hotan halısı, Atlas ipeği ve Kunlun yeşim taşı gösterilebilir. Bugünkü programda sizlere Xinjiang'ın bu üç mirasını tanıtacağız.

Hotan halısı

Çin'in başkenti Beijing'de uzun süre İmparatorluk Sarayı olarak kullanılan Yasak Kent Müzesi'nde Xinjiang'da üretilen çok sayıda halı muhafaza ediliyor. Bu halılar, tarihte Xinjiang'da yaşayan farklı etnik grupların yöneticileri tarafından merkezi yönetimin başında olan imparatora hediye olarak sunulmuştur. Bununla birlikte tarihi kayıtlara göre, M.S. 7. yüzyılda Çin'i yönetmeye başlayan Tang Hanedanı döneminin başkenti Chang'an'da (bugünkü Xi'an) kadim İpek Yolu aracılığıyla Orta Asya ve Xinjiang'dan getirilen halıların satıldığı dükkanlar bulunuyordu. Han Çinlileri de halı dokunmacılığını öğrenmeye başladılar. Han zanaatkarları, Han kültürü ile sınırlardaki etnik grupların kültürlerini uyumlu biçimde bir arada toplayan desenleri içeren halılar dokuyorlardı.

Xinjiang halıları, İpek Yolu'nda ticaret yapan Doğulu ve Batılı tüccarların da gözdesiydi. Bugün İngiltere'nin başkenti Londra'da bulunan Victoria ile Albert Müzeleri'nde, ABD'nin başkenti Washington'da bulunan Washington Dokunmacılık Müzesi'nde ve Almanya'daki Frankurt El Sanatları Müzesi'nde Xinjiang halılarını görmek mümkün.

Halıcılık, Xinjiang genelinde yaygın olan bir meslek. Hotan halısı Xinjiang halılarının en ünlüsü. Hotan, 2 bin yıl önce bile "Halının Memleketi" olarak adlandırılıyordu. Bu addan Hotan'da yediden yetmişe herkesin halı dokunmacılığını bildiği anlaşılabilir.

Hotan koyunlarının yünleriyle dokunan Hotan halısı, son derece düzgün, yumuşak ve sağlamdır. Yörede yaşayan Uygurların özgün sanat anlayışını yansıtan Hotan halıları, ince işçiliği, zengin desenleri ve parlak renkleriyle biliniyor. Hotan halılarının desenleri ise, ya tarihi İpek Yolu'nun güzergahında yaşayan insanların yaşamlarını ve efsaneleri anlatıyor ya da çiçek, ağaç ve bitki motiflerinden oluşuyor.

Halı, Hotan'da yaygın olarak da kullanılıyor. Burada bulunan hemen hemen her evdeki yataklarda serili veya duvarlarda asılı Hotan halısı görmek mümkün. Düğünlerde ve bayramlarda, konukların kendi elleriyle dokudukları bir halıyı hediye etmeleri, ev sahibine gösterdikleri saygı ve dostluğun en iyi ifadesi olarak kabul ediliyor.

Günümüzde bilim ve teknoloji alanındaki yeniliklerle birlikte, Hotan halılarının işçiliği de çok gelişti. Hotan halılarında bugün artık Uygurların geleneksel desenlerinin yanı sıra, yabancı ülkelere ve Çin'in iç kesimine özgü desenler de görülebilir. Xinjiang'a gelen yabancı turistlerin çoğunluğu, buradan halı almadan evlerine dönmez. Hotan halısı bazı yabancı turistler tarafından "Çin medeniyeti ve kültürünün sembolü" olarak adlandırılıyor.

Atlas ipeği

Atlas ipeği de Xinjiang'a özgü önemli kültürel mirasların başında geliyor. Çin, 4 bin yıl önce dünyada ipek böceği beslemeye ilk başlayan ve ipek üretimini icat eden medeniyet olmuştur.

Han hanedanı döneminde tarihi İpek Yolu'nun kurulmasıyla birlikte bu teknoloji, antik Pers ve Roma imparatorlukları gibi bölgelere yayılmıştır. Bir rivayete göre, Zhou hanedanı imparatoru Mu Wang M.Ö. 989 yılında yüklü miktarda ipek kumaşları, Xinjiang'daki Gök Gölü'nde yaşayan Tanrıça Wang Mu'ya hediye olarak vermiştir. Tanrıça'nın kadın hizmetçilerinin Xinjiang'da ipek üretim teknolojisini kavrayabilen ilk grup işçi olduğu söyleniyor.

Geniş topraklara sahip Xinjiang, ipek üretimi için son derece elverişli. Özellikle Xinjiang'ın güney kesiminde, dut ağacı yetiştirme ve ipek üretimi oldukça uygun. Qing hanedanı döneminde Xinjing'ın Hotan ve Shache bölgelerindeki ipekçilik hayli yüksek düzeye ulaştı. Bu bölgelerden ipek ürünler, İngiltere ve Rusya gibi ülkelere satıldı. Bunun yanında zeki Uygur işçiler Atlas adlı özel bir ipek icat etti. Yerli kadınların beğenisini kazanan bu ipek, Uygur halkı tarafından "bülbül kanatları" olarak adlandırılır. Kulağa son derece romantik gelen bu ad, ipeğin insanlara bahar havası hissi verdiğini gösterir.

Atlas kelimesi, Çince'de düğümlemeye dayalı baskı yöntemi karşılık gelir. Bu geleneksel yöntemde ipek motiflerinin şekli, düzeni ve boyaması gibi işlemleri işçiler kendi elleriyle tamamlar. İpeklere canlılık ve zenginlik katan bu yöntem, işçilerin zekâsı ile boya çeşitlerinin ipek üzerinde bir ahenk yaratmasını sağlar.

Hotan ve Shache, Xinjiang'da Atlas ipeği üretimiyle en ünlü iki merkez olarak bilinir. Xinjiang'ın güney kesiminde bulunan bu iki merkezin Atlas ipekleri, farklı özelliklere sahip. Hotan'ın sade ve canlı Atlas ipeğinde siyah ve beyazın uyumu öne çıkar. Shache'deki Atlas ipeğinin görünümü ise daha renklidir.

İlk bakışta soyut bir izlenim veren Atlas ipeğinin motifleri, gerçek yaşamdan esinlenilerek hazırlanır. Bu motifler arasında tahta, su, badem çiçeği ve geleneksel çalgılar yer alır. Bu motifler de Uygurların yaşama sevincini gözler önüne serer.

Atlas ipeği, tarih boyunca Uygur kadınların gözbebeği oldu. Xinjiang'ı gezdiğinizde, Atlas ipeğiyle dokunan etek giyen Uygur kızlarını sıkça görürsünüz. İpek, Uygur kızların saflığı ve canlılığını pekiştirir. Günümüzde de bu ipek, Xinjiang'a gelen yerli ve yabancı turistlerin beğenisini kazanmakta. Atlas ipeği gerek günlük hayatta kullanmak, gerekse hatıra olarak saklamak için son derece uygun bir eşyadır.

Kunlun yeşim taşı

Çin'in binlerce yıllık geleneksel kültüründe yer eden yeşim taşı ise aydınlar için koleksiyon değeri yüksek bir eşyadır, imparatorlar ve aristokratlar için de sosyal konumlarının göstergesidir. Konfüçyüs öğretilerinde yeşim taşı merhamet, sadakat, zeka, cesaret ve sadeliğin simgesi olarak kabul ediliyor; temiz, sıradan olmayan ve insan ile iletişim kurabilen bir taş türü olarak görülüyor. Dolayısıyla yeşim taşından üretilen bir eşyaya sahip olmak zeka ve bilgelik göstergesi olarak algılanıyor. Bu nedenle tarih boyunca insanlar kaliteli yeşim taşı eşyalarının peşini hiç bırakmadı.

Peki en kaliteli yeşim hangi yörede çıkıyor? Bu soruya ilk cevap "Qianziwen" adlı tarihi kitapta verildi. Kitaba göre en kaliteli yeşimler, Xinjiang'daki Kunlun Dağları'nda bulunuyor. Çin'in farklı dönemlerine ait kayıtlarda da Kunlun yeşiminden sıklıkla bahsediliyor.

Güzel renkli ve kalitesi yüksek Kunlun yeşim taşları, tarihte imparatorlara sunulan hediyeler olarak Hotan'dan gönderilirdi. Beijing'deki Yasak Kent Müzesi'nde sergilenen "İmparator Dayu'nun Nehirleri Islahı" adlı taş oyması, Kunlun yeşiminden yapılmıştır. Mavi ve beyazın hakim olduğu bu taş oyması, aynı zamanda dünyanın en büyük yeşim taşı oyması olarak kabul ediliyor.

Kunlun Dağları ve Karakurun Dağları arasında Kunlun yeşimini çıkarmak oldukça çoklu bir iş olsa da her yıl dağlarda görülen seller sayısız yeşim taşı parçalarını nehir yataklarına taşıyor. Nehirlerin yakınlarında yaşayan insanlar da yüksek dağlara çıkma zahmeti çekmeden nehir yataklarında kolaylıkla yeşim parçalarını toplayabiliyor. Bu nedenle Kunlun Dağları'nın hemen yanı başında yer alan Hotan bölgesi, Xinjiang'ın başlıca yeşim taşı üretim merkezi haline geldi.

Kırmızı, mavi, sarı, yeşil, siyah ve beyaz gibi çeşit çeşit renklere sahip olan Kunlun yeşimi, sert ve parlaktır. Dokunulduğunda ise yumuşaklık ve sıcaklık hissi verir. Kunlun yeşimiyle yapılan el sanatları eserlerinin beyazları saf ve temiz karları, yeşilleri de her an akabilecek suları andırırken; sarıları parlak, siyahları da sade ve şirindir.

Kunlun yeşiminin en kalitelisi koyunyağı renginde olanlardır. Bu tür yeşimden yapılan bir bilezik takarsanız, bileziğin cildinizle ve bedeninizle bütünleştiğini hissedebilirsiniz. Yeşim taşından bilezikler, kullanıldıkça daha da parlarlar.

刘文俊