Satar ile dutar Xinjiang'da yaşayan Uygur etnik grubundan vatandaşlara özgü çalgıların başında geliyor. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ndeki Toksu ilçesinin Cay köyünde yaşayan Uygur milliyetinden Heyit Emin çeşitli çalgıların yapımında usta olmasının yanı sıra satar ve dutar çalıp, halk türküsü söylüyor.
65 yaşındaki Heyit Emin ayrıca çalgı yapımında köyün en yaşlı maddi olmayan kültür mirası aktarıcısı konumunda. 10 yaşından beri babasından çalgı yapmayı öğrendiğini hatırlatan Emin, böylece ailesinin üçüncü kuşak halk sanatı enstrümanı zanaatkarı haline geldiğini söylüyor.
Cay köyü sakinlerinin neredeyse yarısı halk sanatı çalgısı yapımında ustalaşmış. Cay köyü, zengin yerel özelliklere sahip el yapımı geleneksel çalgı üretimi açısından önemli kültürel yerlerden biri olarak kabul ediliyor.
Kendisinin yaklaşık 20 farklı türde yerel enstrüman yapmayı ve çalmayı bildiğini anlatan Emin, küçüklükten beri şarkı dinleyerek büyüdüğünü, dolayısıyla kendisinin müziğe büyük ilgi duyduğunu ve çok sevdiğini belirtiyor.
Çalgı yapımı için malzeme seçiminin çok önemli olduğuna işaret eden Emin, genellikle dut ağacının tercih edildiğini aktarıyor. İyi bir çalgı yapımı için konsantre olmanın önemine değinen Emin, bir dutar üzerine desen oyulması için altı gün gerektiğini aktarıyor.
47 yıldır çalgı yapımıyla uğraşan Emin'in yaptığı çalgılar yurtiçinde hatta yurtdışında da alıcı buluyor. "Çalgı Kralı" unvanına sahip Emin'in bu tekniği öğrenmek için ülkenin dört bir yanından gelen çıraklarının sayısı gün geçtikçe artıyor.
Emin'in en gurur duyduğu çıraklarından biri olan Huşur Süleyman 25 yıldır çalgı yapımı tekniğini öğrenmeyi ve geliştirmeyi sürdürüyor. Süleyman zanaatın zorluğunu anlatırken, "Ustam bana sabırla öğretiyor, her bir aşamayı öğrenmek için 7 veya 10 gün gerekiyor hatta tam bir yıla ihtiyaç duyuluyor." ifadelerini kullanıyor.
Süleyman deneyimini şöyle anlatıyor: "O zamanlar benim gibi bu mesleğe yeni başlayanların mükemmel bir çalgı yapabilmesi için 3 ila 5 yıllık bir zaman dilimi gerekiyordu. O yüzden bu tekniği öğrenmekten vazgeçmek istemiştim. Emin ustam beni teşvik etti. Ustamın sayesinde bugün bu konuma gelebildim. Dolayısıyla ustama teşekkür borçluyum".
Günümüzde köyde halk sanatı enstrümanı yapımında usta olan Süleyman'ın aylık geliri yaklaşık 3 bin yuanı buluyor. Emin ustanın teşvikiyle çok sayıda kişi çalgı yapımını öğrendi veya öğreniyor. Şu an köydeki 120'yi aşkın aile çalgı yapımıyla uğraşırken, beş kişi Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin maddi olmayan kültür mirası aktarıcısı unvanına layık görüldü.
Toksu ilçe yönetimi son yıllarda köylülerin gelirlerini artırmak amacıyla yöreye özgün sektörleri geliştirme planını hayata geçirdi. Plan kapsamında turistlerin yerel çalgı, dans, şarkı ve gösterileri bizzat tanımalarına olanaklar sağlandı. Böylece daha çok sayıda turist bölgede ağırlanırken, el yapımı çalgılar da gittikçe daha çok satılıyor.
Daha önce bir çalgıyı en fazla 10 yuana satabildiğini belirten Emin, şimdi çalgı fiyatlarının birkaç yüz yuan ile bin yuan arasında değiştiğini, bazı özel yapım çalgıların 30 bin yuana bile satabildiğini söylüyor. Emin, çalgı satışından geçen yıl 150 bin yuanın üzerinde gelir elde etti.
Emin zenginleşirken Nuridin İsmail gibi yoksulları da unutmadı.
İsmail kendi yaşamından bahsederken: "Daha önce tarlada çalışarak yılda sadece 8 bin yuan kazanıyordum, Emin ustadan çalgı yapımını öğrendikten sonra yaşamımda büyük değişiklikler meydana geldi. Şimdi yılda 50 bin yuan gelir elde edebiliyorum" diyor.
Emin, halk sanatı enstrümanı yapım tekniklerinin kuşaktan kuşağa aktarılmasını, çalgıların popülerliğinin yükselerek, gelecekte daha çok yerli ve yabancı pazarlarda rağbet görmesini arzuladığını belirtti.
Günümüzde Cay köyü çalgı yapımı, tarihi Kösen kültürü ile dans ve şarkı gösterileri, tatiller ve turizm alışverişlerinin bir arada olduğu ulusal düzeyde 3A turistik alan haline gelirken, yıllık çalgı satışı 60 bin adeti aşmış durumda.
Eğer bir gün yolunuz Çin'e düşürse Cay köyündeki güzel çalgılarla icra edilen, kulağa hoş gelen Uygur müziğini bizzat dinlemeyi ihmal etmeyin.
