En büyük bayram! "Bahar Bayramı Çin'in manevi zırhıdır"

Pek çok nesilden Türk vatandaşı, 23 Nisan kutlamaları sırasında şu şiire eşlik etmiştir: En büyük bayram bu bayram, herkese kutlu olsun!

Türkiye'de 'en büyük bayram', tartışmalı bir konsept. Dini ve milli bayramların yarıştırılması gibi, bir toplum için son derece tehlikeli münakaşalara girildiği de vaki. Çin'deyse böyle bir tartışmaya mahal yok: En büyük bayram, dört bin yıldır, geleneksel ay takvimine göre yeni yılın başlangıcı anlamına gelen, Bahar Bayramı!

Bahar Bayramı'nın, Çin toplumunu tüm renkleriyle kuşatan atmosferiyle, ne 1 Ekim'de kutlanan Ulusal Bayram ne de Ejder Kayığı, Mezar Süpürme diğer geleneksel festivaller yarışabilir.

Birkaç yıl önce, Türkiye'den bir radyo istasyonu, 1 Mayıs özel yayını sırasında Beijing'den de benimle telefon bağlantısı talebinde bulunmuştu. Çin başkentindeki "1 Mayıs coşkusu"nu dinlemek istiyorlardı. Tamam demiş bulundum, ancak bağlantıda onların durmak istediklerini söyleyemeyecektim, bugünkü Çin'in takviminde, 1 Mayıs, ne halk arasında (minjian) ne de devlet katında özel teşrifata konu olan bir gün değildi. Bağlantı sırasında sunucu, İstanbul'da kitlelerin Taksim meydanına girmeye başladığını, şimdi sosyalist bir ülkenin başkentine, Pekin'e dönerek oradaki coşkuyu aktaracaklarını söyledi. Tiananmen Meydanı'nın çiçeklerle süslendiğini söyleyerek söze başladım –pek çoğu Bahar Bayramı'ndan kalan çiçeklerin derlenip toparlanmasıydı söz konusu olan-, başkentte 1 Mayıs nedeniyle kitlesel gösteriler tertip edilmediğini, Parti içinde ufak çaplı törenler gerçekleştirildiğini aktardıktan sonra, bir tatil dönemi olarak 1 Mayıs'ın Çin'de iç tüketime ve turizme katkısıyla devam ettim...

1 Mayıs'ta olmayan işte bu bayram coşkusu, Bahar Bayramı'nda vardır.

Bahar Bayramı, herhangi bir bayramın, herhangi bir toplumun hayatında oynayabileceği rol bakımından, en çarpıcı ve en etkili festivallerden biridir; başlı başına pek çok gelenek ve adetin taşıyıcısıdır. Bahar Bayramı, Çin'de geleneksel kültürün kaynaşma noktasıdır. Çin medeniyeti deyince akla gelen ne varsa, kaligrafi, el sanatları, şiir, resim, astroloji, mutfak, eğlence, hepsi bir şekilde en yüksek ifade alanını bayram sırasında bulur ve bu alanlarda en güzel örnekler bayram nedeniyle ortaya konulur.

Bu yönüyle, Bahar Bayramı'nın, Çin için manevi bir zırh olduğu söylenebilir. Bayram, Çin'in tarihinden aldığı gücü neşeye dönüştürmesidir. Bir başka deyişle, Bahar Bayramı, bir toplumun, zengin geleneksel kültürünün keyfini çıkarmasıdır!

"Ban Nianhuo" - bayram alışverişi: Bayramın ekonomik boyutu

Elbette işin bir de ekonomik boyutu var. Çin'de 'Ban Nianhuo' denen bayram alışverişi, olmazsa olmazlardan. Bayram sırasında özellikle turizm ve yiyecek-içecek harcamaları dikkat çekiyor. Çin Ticaret Bakanlığı 2018 Bahar Bayramı'nda harcamaların 143 milyar dolara (900 milyar RMB) ulaşabileceğini öngörüyor.

Taobao ve JD gibi dev online platformların sunduğu seçenekler, bayram alışverişini çeşitlendiriyor. Alibaba şirketi, 2016 yılının 5 günlük bayram promosyonu döneminde, 2,1 milyar adet ürün satıldığını açıkladı, yani ülke genelinde kişi başına 1,5 ürün düşüyor. Çin'in en büyük sosyal medya platformu WeChat'in 2014 yılında başlattığı "kırmızı zarf" uygulaması, bayram harçlığını ileri boyutlara taşıdı. 2017 yılının Bahar Bayramı sırasında WeChat üzerinden 46 milyar kez "kırmızı zarf" gönderildi.

Bir bayram fenomeni: Ulaşım

Çin'de Bahar Bayramı haberlerinin en önemli kavramlarından biri Chunyun. Chun bahar, yun ise ulaşım, seyahat anlamına geliyor.

Chunyun kelimesi, Çin medyasında ilk kez 1954 yılında kendini gösterse de, bunun bir fenomene dönüşmesi için 1979 yılını beklemek gerekti: O yıl bahar bayramı sırasında 100 milyon seyahat gerçekleştirilmiş ve bu bir rekor olarak kayıtlara geçmişti.

O vakit, Çinliler haftada sadece Pazar olmak üzere bir gün tatil yapabiliyordu, üstelik Ulusal Bayram tatili gibi "altın hafta"lar henüz belirlenmemişti. Çinlilerin seyahat için tek şansı Bahar Bayramıydı.

Diğer yandan ülke şimdiki gibi zengin değildi, yurt dışı seyahatleri şöyle dursun, Çin içinde kalkıp başka bir yere gidip tatil yapmak da öyle herkesin karşılayabileceği türden bir masraf kalemi değildi.

Daha sonra ekonomik reform ve dışa açılma siyasetinin ardından, ülke zenginleşmeye ve nüfus hareket etmeye başladı. Kırsal kesimde yaşayan nüfus her geçen yıl işçi olarak büyük şehirlere akın etti, ki Çin Başbakanı Li Keqiang'a göre, Çin'in ekonomik mucizesinin temelinde işte bu köylü göçü vardır. 1978 yılında, ekonomik reformların arifesinde, Çin'de nüfusun yüzde 20'sinden azı şehirlerde yaşıyordu, bugünse nüfusun yüzde 55'inden fazlası kentsel kesimlerde bulunuyor. Çin'in bütün iş gücünün üçte birinden fazlasını oluşturan yaklaşık 275 milyonluk bu göçmen işçilerin, çalıştıkları şehirlerde kalıcı yerleşme hakları bulunmuyor, bazı temel eğitim ve sağlık hizmetlerinden de faydalanamıyorlar. Pek çoğu, on yıla kalmadan, çalıştığı şehirden ayrılarak memleketine dönüyor. Son yıllarda kırsaldan kente göçmen işçi akışının azaldığı belirtilse de, bu göçmen işçiler, bahar bayramı trafiği denen fenomenin görünen yüzünü oluşturuyor.

Bu yıl 12 Mart'ta sonra erecek olan 40 günlük bayram trafiği süresince, toplam 2,98 milyar yolculuk deneyimine ulaşılması bekleniyor. Bu sayı, 1979'daki oranın yaklaşık 30 katı.

Pek çok kişi için eve dönüş yolculuğunun başladığı tren istasyonları, havayolu taşımacılığının gelişmesine karşın halen bayram ulaşımının simgesi konumunda.

Zaman içinde Çin demiryollarının operasyon hızı çarpıcı şekilde arttı. 40 yıl önce demiryollarında hız, saatte 40 km'ye ulaşmazken, bugün saatte 350 kilometreye ulaşıldı. 1,300 kilometrelik Beijing-Shanghai hattını artık 4 saatte katetmek mümkün.

Gelişen teknoloji, bilet alma yöntemlerini de çeşitlendirdi. 20 yıl önce vatandaşların geceden sıraya girdiği tren istasyonlarının önündeki bilet kuyrukları birkaç kilometre uzarken, artık cep telefonu aracılığıyla bilet ayırtma dönemine gelindi. Ancak yine de bahar bayramında eve dönüş bileti almak çok kolay değil. Çin'de online bilet rezervasyonu yapan 12 bin 306 internet sitesinin günlük ortalama sayfa görüntülemesi 55,67 milyar. Her gün internet yoluyla 15 milyon bilet satılıyor.

6,5 milyon Çinlinin, bayramda yurt dışına seyahat etmesi bekleniyor. Çin'in en büyük turizm platformlarından Ctrip, 200 farklı Çin şehrinden vatandaşların, dünya genelinde 68 ülkede 700 şehre seyahat için rezervasyon yaptıkları bilgisini paylaştı.

Bahar Bayramı hızla evrensel bir boyut da kazanıyor. Doğu Asya'da geleneksel Çin kültüründen etkilenen ülkeler ve Kanada, ABD gibi yoğun Çinli göçmen nüfusun yaşadığı bölgelerde Bahar Bayramı'nın kutlanmasının yanı sıra, Çinlilerin artan yurt dışı seyahatleri ve dünya siyasetinde etkisi artan Çin'le sıcak ilişki kanalları tesis etmek isteyen ülkelerin gayretleriyle, Bahar Bayramı pek çok ülkede kutlanan bir festival haline geliyor. Çin hükümeti de Bahar Bayramı'nı bir yumuşak güç aracına dönüştürmek için elinden geleni yapıyor; Çin Kültür Bakanlığı'nın, 2018 yılı Bahar Bayramı sırasında 130 ülkedeki yaklaşık 400 şehirde tapınak fuarı (Miaohui), dans, konser gibi etkinlikler düzenlemesi planlanıyor.

Kiralık sevgili mi lazım? Günlük 450 dolar!

Bahar Bayramı'nın ilginç bir yüzü daha var: Bayram, bekar Çinli gençler için bir stres kaynağı!

Büyük şehirlerde çalışan gençler, senede bir kez memleketlerine döndüklerinde, bir nevi aile mahkemesinin karşısına çıkıyorlar ve medeni hallerinden ekonomik durumlarına kadar geniş bir skalada ardı arkası gelmeyen soruların muhatabı oluyorlar: "Erkek arkadaşın var mı? Ciddi misiniz? Evlenmek için daha ne bekliyorsunuz? Eğer evlenmeyeceksen Pekin'de ne işin var, aynı maaşla burada da bir iş bulursun..."

Bu sorulardan kaçmak isteyen bekar gençler çeşitli yollara başvuruyor. Bütçesi elveren yurt dışına seyahat ediyor. Kimisi memleketine dönmeyip yaşadığı şehirde bayramı yalnız geçiriyor.

Gençlerin bu gerilimini, ticari fırsat olarak görenler de var: "Bahar bayramı rehberlik şirketleri", içindeki bulundukları durumu makul şekilde değerlendirmeleri ve aileye izah etmeleri için gençlere danışmanlık yapıyor. İlla memleketime bir kız veya erkek arkadaş götürüp aileme göstermem gerekir diyenler için de çözüm var: Kiralık sevgili. Günlük ortalama 3 bin RMB (450 Dolar) gibi bir ücretle kiralanan sevgililer, bayram süresince 'müşterisine' eşlik ediyor; en azından aileye, mutlu bir evlilik vaadinde bulunulmuş oluyor.

Bayramın bir başka yüzü: Hayalet şehirler

Bahar bayramında, Çinlilerin pek çoğunun gözden kaçırabileceği, ancak buna karşın Çin'de yaşayan bir yabancının kolaylıkla teşhis edip bizatihi deneyimleyebileceği bir olgu daha var: Boşluk.

Geçici nüfusuyla birlikte yıl içinde 24 milyonluk dev bir organizmaya dönüşen Beijing şehri, Bahar Bayramı sırasında boşalıyor. Şehirleri tanımlaması açısından mıknatıs metaforu yerindedir, şehir bir sünger gibi insanı, işi, fikri, girişimi, yatırımı, hayalleri kendine çeker. Şehir, bu yönüyle, artık geri dönüşü olmayan bir yola girmiş gibidir. "İstanbul bu kadar nüfusu kaldırmıyor, nüfusu 5 milyon azaltalım" deyip bunu geceden sabaha yapamazsınız. Ancak Beijing'de bu mümkündür ve senede bir kez, Bahar Bayramı sırasında bu tatbik edilir! Dışarıdan gelenler olmadan, şehrin neye benzeyebileceği, senede bir hafta da olsa, görülür.

Bahar Bayramı öncesinde, kuryeler, temizlikçiler, tezgahtarlar, garsonlar, küçük esnaf, öğrenciler, sanki ilahi bir emir gelmişçesine, şehri birkaç gün içerisinde terkederler. Pekinliler ise, özellikle bayramın ilk iki gün evlerinden çıkmaz. Sokaklar boşalır, alışveriş merkezleri kapanır, Pekin metrosunun bu boşlukta operasyona devam etmesi ürkütücü bir hal almaya başlar. İşte bu Pekin'e maruz kalan kişi, bir şeylerin ters gittiğini farkeden, ancak çevresinde durumu anlatacak kimseyi bulamayan biçareye döner. Bu Pekin, kadını melankolik, adamı nostaljik yapar...

Peki, Pekin bu durumda kime kalır? Şehirde yaşayan yabancılara. Artık Calvino'nun vasıfsız işçi karakteri Marcovaldo'nun yaptığı gibi bir şehir deneyimi mümkündür: Marcovaldo, yıl boyunca sokakları sokak gibi kullanabilmeyi, yani ortalarından yürüyebilmeyi düşler. Kırmızı ışık yanarken, hem de yanlamasına karşıya geçer, büyük alanların orta yerinde durur…

Marcovaldo bunu neden yapar? Kuraldışı davranışlar yapmanın verdiği keyif midir bu? Yoksa şehri başka türlü deneyimlemek, başka türlü görmek için bir imkân mı…

Yazı içindeki bazı maddi bilgiler için kaynakça:

-Spring Festival travel mirrors China's changes over 40 years

http://www.chinadaily.com.cn/a/201802/08/WS5a7c37e4a3106e7dcc13b9e8.html

-China's great migration

https://www.ft.com/content/44096ed2-eeb0-11e4-a5cd-00144feab7de