Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi’nin güneyinde yer alan Aksu kenti Toksu ilçesine bağlı Üçerik kasabasının Cay köyü azınlık etnik gruplara özgü enstrüman yapım tekniğindeki ustalığıyla biliniyor. Köydeki 290 ailenin en az yarısı esas olarak enstrüman yapımıyla geçimini sağlarken, bu köy sakinleri arasında çok sayıda “Maddi Olmayan Kültür Mirası” aktarıcısı bulunuyor.

Muhabirimiz Cay köyüne girdiğinde halk konutlarının ve avlularının hepsinin benzer tarzda tasarlanıp inşa edildiğini ve sadeliğiyle neredeyse yüzyıllar öncesindeki konutları andırdığını fark etti.

  Toksu ilçesi Kültür Müzesi Müdürü Si Lili muhabirimize şu bilgileri verdi: “Cay köyündeki köylüler 300 yıl öncesinden enstrüman yapımı tarihinin ilk sayfasını açtı. Şu an köyde ulusal düzeyde 1, Xinjiang bölgesi düzeyinde 5 maddi olmayan kültür mirası aktarıcısı bulunuyor.”

“Çalgı kralının” hikayesi

Köyün tek ulusal düzeydeki maddi olmayan kültür mirası aktarıcısı olan Heyit Emin “çalgı kralı” ünvanıyla tanınıyor. Heyit Emin’in evine ziyarete gelen muhabirimiz evin avlusunun enstrüman     yapımı için gerekli ahşap malzemelerle dolu olduğunu, işlemi tamamlanmış ahşapların çeşidine göre sıralar halinde dizili olduğunu gördü. Heyit Emin’in stüdyosu adeta bir çalgı müzesini andırırken, burada çeşitli renk ve modellerdeki Dutar, İcek ve Revap gibi Uygurlara özgü geleneksel çalgılar bulunuyor.

15 yaşından itibaren dedesi ve babasından enstrüman yapım tekniğini öğrenmeye başlayan Heyit Emin, yarım asrı aşkın süredir özverili çalışmaları sonucunda artık Uygur çalgılarının tümünü yapabilen bir usta konumuna ulaştı.

 Köylülerin zenginleşmesine öncülük eden aktarıcılar

 Köyde Heyit Emin ile diğer maddi olmayan kültür mirası aktarıcıları enstrüman yapım sanatının aktarıcısı olmakla kalmayıp, aynı zamanda köylülerin zenginleşme yoluna öncülük ediyorlar.

Heyit Emin’in yaptığı enstrümanların tonu ve renginin güzel olması ve zarif yapımıyla piyasalarda rağbet görüyor. Komşu köylerden birçok kişi adını duyduktan sonra Heyit Emin’den enstrüman yapım tekniğini öğrenmek için ustanın yanına geliyor. Heyit usta hatıralarını şöyle anlattı: “Şimdiye kadar 200’den fazla çırak yetiştirdim. Çoğu yoksul aileden gelen bu genç çıraklar yanımda birkaç yıl kaldıktan sonra esas olarak enstrüman yapımı ve onarımı, hatta çalgı çalma gibi yöntemlerle gelir sahibi oldular.”

Heyit Emin’le aynı köyde oturan Turgun Nuridin, 12 yıldır Emin’in yanında enstrüman yapımını öğreniyor ve diğer çalışmalarına devam  ediyor. Nuridin, maddi olmayan mirasların aktarıcısı olan Heyit Emin’in ardılı olarak kabul ediliyor. Turgun Nuridin: “Ben enstrüman yapım becerisi sayesinde yoksulluktan kurtuldum. Bu becerimi sonraki kuşaklara aktararak, daha çok kişinin de faydalanmasına katkıda bulunacağım.” diyor.

Maddi olmayan kültür mirası olan enstrüman yapım tekniğinin etkisinin artırılması ve köye özgü bu tekniğin yoksulluğun azaltılmasına katkı sağlanması amacıyla köyde enstrüman yapım kooperatifi kuruldu. Kooperatifin yetkilisi Abdullah İbrahim kooperatifle ilgili olarak şu bilgileri verdi: “Köy kooperatifinden sağlanan mekandaki altyapı inşası için gereken masraflar merkezi hükümet tarafından sağlanan yoksullara yardım bütçesinden karşılandı. Enstrüman yapım kooperatifimizde maddi olmayan kültür mirası aktarıcıları enstrüman yapımını öğretmekten sorumlu. 60’ı aşkın köylü burada istihdam ediliyor. Şu an kooperatifin yıllık geliri 3 milyon yuanı aşarken, bu sayede tüm kooperatif çalışanları yoksulluktan kurtulmuş durumda.”

Kooperatifin atölyesinde her enstrümanın gövdesi üzerine oyma işini üstlenen Turdi Vufur ayda 4 bin yuan maaş kazanıyor. Turdi Vufur şunları söyledi: “Daha önceleri tarlada çalışmanın dışında hiç gelir kaynağım yoktu. Şimdi kooperatifte çalışarak, para biriktirebiliyorum. Daha çok para biriktirip ilçe merkezinde kooperatifin bayiini açıp, daha hızlı ve daha çok para kazanmak istiyorum.”