Geçtiğimiz hafta Beijing'de son yılların en kirli havası vardı. Değil dışarı çıkmak, pencere açmak mümkün değildi. Pencereden dışarı bakmaksa, huzursuzluk veriyordu. Çareyi başkentten kaçmakta buldum. İstikametim, ülkenin eski başkenti Nanjing'di.
Nanjing, son yıllarda edebiyat ve sinema eserleri sayesinde, ismi sıkça zikredilen bir şehir. Zhang Yimou'nun, Nanjing Katliamı'nı konu alan ''Savaş Çiçekleri'' adlı filmi, Türkiye de dahil olmak üzere, pek çok ülkede gösterime girdi. Pek çok kişi, şehrin ismini ve bu şehirde insanlık tarihinin en utanç verici katliamlarından birinin yaşandığını, ilk kez bu film vesilesiyle öğrendi.
Açıkçası benim de Nanjing'le tanışmam bu vesile ile oldu; katliam hadisesi üzerinden bu şehri tanımaya başladım. Yönetmen Lu Chuan'ın 2009 yapımı ''Ölüm Kalım Şehri'' adlı filmini izledikten sonra, siyah-beyaz bir şehirle karşılaşacağımı düşünüyordum. Tahayyülümdeki Nanjing, tıpkı filmdeki gibiydi, renkler yoktu. Japon komutanların kılıçlarında parlayan keskin bir ışık ve o kılıçla kelleleri uçurulan çocukların, kadınların yüzlerinde kaybolan kesif bir karanlık vardı sadece.
Bu çağrışımlarla bir şehrin yolunu tutmak, ne acı değil mi.. Üstelik bu şehir, Çin'in dört antik başkentinden biri... Çin'de demokratik devrimin öncüsü Dr. Sun Yat San'ın ebedi istirahatgâhı... Aralık 1937'de, Çinlilerin tabiriyle ''şeytan'' gelmemiş olsa, sizlere Nanjing'le ilgili antik hikayeler, tarihi bilgiler, doğal güzellikler aktarabilecektim. Bu anlamda Çin'in en değerli şehirlerinden biri burası. Ancak şehrin kaderi bu malesef, katliamla anılmak.
Nanjing Katliamı Müzesi'ni özellikle gezi planımın sonuna koydum. Müzeyi ilk gün ziyaret edersem, etkisinden kurtulamayacağımı, daha sonra şehirde gördüğüm her şeyi bu katliamdan bağımsız düşünemeyeceğimi biliyordum. Gezimin son günü müzeyi ziyaret ettiğimde, bu kararımda ne kadar haklı olduğumu gördüm. Hani öyle hadiseler vardır ki, üzerine ne söyleseniz, telafi etmek için ne yapsanız, anlamsızdır. İnsanlık denen mertebenin nasıl aşağılık bir duruma sokulduğunu gördükten sonra, insanın Nanjing'in tarihteki öneminden, doğal güzelliklerinden filan bahsedecek genişlikte meşrebi kalmıyor...
''Affedilebilir, lâkin unutulamaz!''
Tarihi bilgilerle yazıyı boğmak istemiyorum, katliamın tarihsel arka planıyla ilgili birkaç cümle not edip müzeyi anlatacağım, meraklısı, Nanjing Katliamı'yla ilgili detaylı okumalar için konuyla ilgili yazılmış kitaplara yönelebilir.
Sergide ziyaretçilere sunulan tarihi bilgiler, 19. asrın sonundan başlayarak Japon işgaline kadar geliyor. Konuyla ilgili hiçbir okuma yapmadan müzeye gitseniz bile, İngilizce ve Çince yazılmış bilgi panolarını okuyarak, genel bir bilgi sahibi olabilirsiniz. Biz olayın tarihsel arka planını atlayarak, özet mahiyetinde birkaç not düşelim.
7 Haziran 1937'de Japon ordusu Çin'e karşı geniş ölçekli bir saldırı başlattı. Japon ordusu, 13 Ağustos'ta Shanghai'i hedef aldı. Bu, Nanjing'e yürüyüşün ilk adımıydı ve zaten asıl hedef, Çin Cumhuriyeti'nin başkentiydi... Shanghai kentinin ele geçirilmesinden sonra, 12 Kasım'da, Japon birlikleri başkent Nanjing'i üç koldan kuşattı. 12 Aralık akşamı Japonlar Nanjing'in Zhonghua Kapısı'na dayandı. 13 Aralık gününün ilk saatlerinde şehrin diğer kapıları da tutuldu ve 13 Aralık'ta Nanjing düştü. Japonların Nanjing'deki ''temizlik operasyonu'' o gece başladı. Japon askerleri uluslararası anlaşmaları ihlal ederek, kentte katliam ve yağmaya girişti. Savunmasız sivilleri ve silahsız Çin askerlerini hedef alıyorlardı. 6 hafta süren vahşet sırasında, 300 bin insan katledildi. Bu süre boyunca, Nanjing'deki yapıların üçte biri tarip edildi. Sadece kent merkezinde 20 bin tecavüz ve toplu tecavüz vakası meydana geldi. Sayısız kamu binası ve özel mülk yağmalandı. Çin'in dört antik başkentinden biri olan Nanjing'de, kentin tarihi boyunca görüşmemiş bir felaket yaşanıyordu. Nanjing, ''yeryüzündeki cehennem''e dönmüştü. İşte bu felaket dönemine ait her türlü eşya, fotoğraf, görüntü, mektup, tarihin yaşayan tanıkları olarak müzede sergileniyor.
Avrupa'daki müzeleri görmediğim için, onları nispet alamıyorum, ancak Çin'deki birçok müzeyi bizdekilerle mukayese etmek mümkün değil. Çin'de daha önce birçok müze ziyaretimde yaşadığım şaşkınlığı ve hayranlığı, bu kez Nanjing Katliamı Müzesi'nde yaşadım. Müze, sergi salonlarıyla, bahçesiyle, açık hava sergileriyle, heykelleriyle, taş oymalarıyla, göletleriyle, anıtlarıyla, mimari olarak müthiş bir yapı. Ancak müzenin en büyük başarısı, duygu sömürüsüne müsait bir konuda, hassas bir dil kullanarak, kin ve nefret duyguları uyandırmamaya çalışması. Bunu sağlamak için çok ince ayrıntılar üzerinde çalışıldığını gördüm. Fotoğraf altı yazıları, görsel malzemeler, ses efektleri, dönemin önemli isimlerinin konuşmalarından yapılan alıntılar ve nihayet müzenin çıkışına yerleştirilen beyaz barış güvercinleri, bu çabanın göstergeleri. Yani müze şunu diyor: Geçmişin acılarını unutma, ama bunu intikam almak için değil, bir daha aynı acıyı yaşamamak ve bir daha aynı acıların yaşanmasına imkan vermeyecek bir dünya yaratmak için unutma!
O dönemde Nanjing'de görev yapan ve sivillerin kurtarılması için yoğun çaba harcayan Alman işadamı John Rabe'in bir sözü, büyükçe bir panoya yazılarak duvara asılmış: ''Affedilebilir, lâkin unutulamaz!''
Hem müze, hem toplu mezar
Müze, katliamda öldürülenlerin kemiklerinin bulunduğu bir alan üzerine inşa edilmiş. Yani aslında burası hem bir müze, hem de bir toplu mezar. Kurbanların kemikleri muhafaza ediliyor ve bir kısmı ziyarete açık.
Müzede en çarpıcı yerlerden biri ''12 Saniye'' adlı bir oda. Özel olarak tasarlanmış bu odanın zemininde su birikintisi var, duvarda kurbanların fotoğrafları asılı, tavandan 12 saniyede bir su damlası düşüyor ve yerdeki su birikintisine çarpıyor, damla suya düştüğünde ışık duvardaki fotoğraflardan birini aydınlatıyor. Damlanın suyla buluştuğunda çıkardığı ses, efekt ile desteklenmiş, o esnada içiniz ürperiyor. Peki, neden 12 saniyede bir su damlası? 6 hafta içinde 300 bin insanın katledildiği Nanjing'de, 12 saniyede bir kişi ölmüş...
Müzenin en geniş salonlarından biri, 300 bin insanın isimlerinin bulunduğu mekan. Binlerce isim duvarlara kazınmış. Bu salonun tavanında devasa boyutlarda ''300 bin kurban'' yazılı. Burada da özel bir ışık sistemi kullanılmış. Müzenin girişinden itibaren, çıkışa kadar 300 bin vurgusu dikkat çekiyor. Müzenin bahçesindeki anıtın üstünde onlarca dilde ''300 bin kurban'' yazılı. Türkçe yok.
Nanjing katliamını konu alan kitap, film ve belgeseller için de bir bölüm tahsis edilmiş. Buradaki monitörlerde filmler ve belgeseller gösteriliyor. Zhang Yimou'nun son filmi henüz eklenmemiş.
Burada en çok dikkat çeken eser The Rape of Nanking. Kitabın yazarı Çin asıllı Amerikalı gazeteci-yazar Iris Chang için müzede geniş bir yer ayrılmış. Yazarın kişisel eşyası, çalışma notları burada sergilenyor. Müzenin bahçesinde yazarın bir heykeli de bulunuyor. 1968 doğumlu Iris Chang, bu kitabı yazmak için Nanjing'e gelir ve burada felaketi yaşayanlarla görüşür. Birleşik Devletler Ulusal Arşivleri'nden faydalanır. The Rape of Nanking, 1997'de yayımlanır ve Iris Chang en çok satan yazarlar listesine girer. Iris Chang, 9 Kasım 2006'da, 36 yaşındayken, Los Angeles'ta intihar eder.
Müzenin en son bölümü, daha evvel not ettiğim gibi, savaş sonrası Çin-Japonya ilişkilerindeki normalleşmeye ve ilk diplomatik temaslara ayrılmış. 29 Eylül 1972'de, Çin ile Japonya arasındaki diplomatik ilikiyi normalleştirmek için bir deklarasyon imzalanır. Bu salonda dikkat çeken belgelerden biri, deklarasyonun imzalandığı gün, Çin Halk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Mao Zedong ile Japonya Başbakanı Tanaka Kakuci'nin tokalaşmasını gösteren fotoğraf. Bu salondan beyaz güvercinler eşliğinde çıkıyorsunuz.
Nanjing'de yağmurlu ve güzel bir hava!
Beijing tarihinin en puslu ve kirli havasından uzaklaşmak için Nanjing'e gittiğimde, çok da farklı bir manzarayla karşılaşmadım. Havanın temiz olduğu hissediliyordu ve nefes alabiliyordum, ancak Nanjing de pusluydu ve her an yağmur yağma ihtimali vardı. Bana eşlik eden Nanjingli arkadaşıma ''Nanjing'de de hava iyi değilmiş'' dediğimde, gülerek itiraz etti ''Hayır, aslında bizim için bu hava güzeldir!''
Nanjing'de güneşli ve gökyüzünün masmavi olduğu havalar, ''kötü hava'' olarak kabul ediliyormuş. Sıkça Japon uçaklarının hava bombardımanına maruz kalan Nanjingliler için, yağmurlu veya kapalı hava, iyi bir hava. Çünkü yağmurlu günlerde, Japon uçaklarının bombaları kesiliyor... Bugün hâlâ hava yağmurlu olduğunda, Nanjingliler kendilerini daha güvende hissediyor...
