Shangri-La, herkes için tanıdık bir isim. Çin'in Yunnan eyaleti ve Tibet Özerk Bölgesi arasında yer alan ve 23 bin kilometrekarelik alanı kapsayan Shangri-La, Amerikalı yazarı James Hilton'un 1923 yılında yazdığı Kayıp Ufuk (Lost Horizon) adlı eserinden dolayı ün kazandı.

Bugün Çin'in ilçelerinden biri olan Shangri-La, Kayıp Ufuk'ta tasvir edildiği gibi, her zaman uyumlu ve sakin bir bölgedir. Karlı dağlar, muhteşem tapınaklar, ormanla çevirilen göller, güzel otlaklar ve hayvanları barındıran Shangri-La, insanların yaşamayı hayal ettiği bir yerdir.

Ancak bu ayın başında Shangri-La'da meydana gelen yangın sadece bölge sakinlerini değil, buradaki doğal manzaralara ve geleneklere hayran kalan yabancı turistleri de derinden üzdü. Yangında Shangri-La'nın merkezi Dukezong antik kentinin üçte ikisi kül oldu.

11 Ocak günü sabahın erken saatlerinde Dukezong antik kentinde yangın çıktı, alevler daha sonra 1 kilometrekarelik alana yayıldı. Yangın, 10 saatte ancak söndürülebildi.

İlk araştırma sonucuna göre, yangına bir pansiyondaki elektirk kaçağı neden oldu. Yangında 200'den fazla konut kül olurken, esnaflar büyük zarar gördü. Toplam zararın 100 milyon yuanı aşacağı tahmin ediliyor.

Esnaf Zhao Qisan ve eşi Dukezong'da bir hediyelik eşya dükkanı işletiyordu. Yangından büyük zarar gördüler: 

"Alevler çok büyüktü, her şeyimiz yandı, geriye hiçbir şey kalmadı. Bak, üstümde hiç para yok. Yangın çıkınca hemen söndürmeye koştuk, kısa sürede alevleri kontrol edebileceğimizi düşündük, bu nedenle kendi dükkanımızdan mal çıkarmaya zaman ayırmadık. Bir süre sonra su kalmayınca, geri çekilmek, dahası kendi dükkanımızı terketmek zorunda kaldık."

Tertemiz ve hiç kirlenmemiş Shangri-La bölgesinde 4000 metreden yüksek 470 karlı dağ bulunurken Çin'in en uzun nehri olan Yantze Nehrinin üst kısmı da bu bölgeden geçiyor.

Shangri-La topraklarında, Çin'in Tibet, Han, Naxi, Yi, Bai ve Hui dahil olmak üzere 13 milliyetinden vatandaşların oluşturduğu toplam 330 bin kişilik nüfus yaşıyor. Farklı yaşam tarzları, kıyafetleri, mimarileri ve adetleri ile gelenek ve görenekleri her gün on binlerce turisti Shangri-La ilçesine, özellikle Dukezong kentine çekiyordu. Dukezong'un 1300 yıldan uzun geçmişi var, burada Çin'de en iyi korunmuş ve en büyük Tibet tarzı konut topluluğu bulunuyordu. Yangının yol açtığı zarar, maddi olarak paha biçilemez. Dikkat çekici olan şu ki Dukezong dışında son yıllarda Çin'de bazı tarihi ve turistik alanlar yangından zarar gördü. Hunan eyaletindeki Hongjiang antik kenti, Yunnan eyaletindeki Lijiang antik kenti ve Chongqing şehrindeki yağmur ve rüzgardan korunan üstü kapalı koridorlu köprü... Bunların hepsi yangınla boğuştu.

Tarihi kentlerde sıkça görülen yangınların sebebi nedir? Çin'in tarihi yapı koruma uzmanı, Tongji Üniversitesi Tarihi ve Kültürel Kentler Araştırma Merkezi Başkanı Prof. Ruan Yisan, basına verdiği demeçte, bazı tarihi kent ve binaların korunmasına yeterli önem verilmemesinin, temel neden olduğuna dikkat çekti.

"İnsanlar sadece turizmi geliştirmeye önem veriyor, değerli kültür miraslarının nasıl korunacağını bilmiyorlar. Aslında korumak, geliştirmekten önce olmalı. Onun ardından yönetim gelir, daha sonra ise yemek, konaklama, ulaşım, alışveriş ve eğlence olur. Şimdi biz tam tersini yapıyoruz: Yemek, konaklama, ulaşım, alışveriş ve eğlenceden başka hiçbir şeye önem vermiyoruz. Aslında bir tarihi kentte vatandaşların konut inşasına da denetim yapılması gerekir: Nerede bina yapılabilir, nerede yapılmaz, nasıl bir mimari tarz olur... Bunlar birleşik yönetim altında olmalı. Ama bazı yerlerde plansız inşaatlar yapılıyor. Dukezong'daki yangın bize çok acı bir ders verdi, yangının yol açtığı zararları artık telafi edemeyiz, bizim için ebedi bir yara olarak kalacaktır."

Dukezong'da yangın felaketinden sonra Devlet Tarihi Eserler Müdürlüğü derhal bir duyuru yayımlayarak, tarihi eserleri koruma birimlerinden derhal incemele yapıp yangın riskini önlemelerini istedi. Eski kalıntılarda genellikle çok sayıda tarihi eser bulunur, ancak itfaiye tesisleri ve su kaynakları yetersiz, sokaklar ve geçitler dar olduğu için, küçük bir yangın bile çabucak yayılır ve söndürme çalışmasını zorlaştırır. Devlet Tarihi Eserler Müdürlüğü, bilhassa itfaiye ekiplerinin kapasitelerini artırmasını talep etti.

Çin genelindeki çok sayıda eski kent veya kasabadaki binalar genellikle ahşap. Ahşap binalardaki yangını önleme sorunu, eski kent ve binaları koruma alanında uzmanları düşündüren sorunlardan biri.

Prof. Ruan Yisan, yurt dışında eski kent koruma çalışmalarını incelemiş bir bilim insanı. Japonya ve Kuzey Avrupa'da da çok sayıda ahşap bina bulunduğunu ifade eden Profesör Ruan, onlardaki koruma yöntemlerinin benimsenmesi önerisinde bulundu. 

"Yeni yapılan aşhap binalarda genellikle yangın dedektör sistemi bulunur. Eğer yangın çıkarsa alarm sistemi ve yağmurlama sistemi hemen çalışır. Bu sistemler sayesinde yangın çıksa bile geniş alana yayılmaz. Japonya'daki bir uygulama da çok yararlı; her kasaba ve köyde yerel yönetimin desteğiyle, siviller gönüllü olarak itfaiye birimi kurmuştur, bu ekipler belli dönemlerde eğitim görürler, genellikle haftada bir tatbikat yaparlar. Japonya'da bulunduğum süre zarfında çok defa buna şahit oldum. İtfaiye ekibi üniforma giyerek koşu antremanı yapar, her aileye itfaiye hortumu dağıtılır. Bunlar, çok mühim yangın önleme tedbirleridir."

Kış mevsimindeyiz. Çinlilerin en büyük geleneksel bayramı olan Bahar Bayramı 31 Ocak'ta kutlanacak. Bayram dolayısıyla çok sayıda tarihi eserler koruma birimi ve etrafındaki bölgelerde panayır gibi kutlama etkinlikleri düzenlenecek, bu nedenle yangın riski daha da artıyor.

Devlet Tarihi Eserler Müdürlüğü'nun kısa süre önce yayımladığı duyuruda, eski kent, kasaba ve köylerde yangın riskini inceleme ve düzeltme çalışmalarının tamamlanması istendi. İncelemeye özen göstermeyen ve sıkı denetim yapmayanlar cezalandırılacak.

Devlet Tarihi Eserler Müdürü Li Xiaojie, tarihi kent ve kasaba kalıntılarının korunması için kapsamlı güvenlik denetim modeli oluşturulacağını açıkladı.

"Eski kentlerde büyük risk altında bulunan tarihi eserler ve binalar için bir an önce koruma planı hazırlanıp uygulanacak. Elektrikli eşyaların yol açabileceği yangını kontrol altına almak, açık havadaki tarihi eserlerin güvenliğini korumak ve müzelerdeki güvenlik ve denetim sisteminin güçlendirilmesine öncelik verilecek; ileri seviye teknolojiler geliştirilip uygulanacak; böylece insan, tesis ve sistemleri bir araya getiren eden, kapsamlı güvenlik denetim modeli oluşturulacak."

Dukezong kenti eskiden "Mehtap Kenti" adıyla da anılıyordu. Artık giden gitti. Önemli olan mevcut tarihi kent ve kasabaları lâyıkıyla koruyup gelecek nesillere aktarmak. Neyse ki Shangri-La'nın diğer yerlerinde muhteşem doğal manzaraları görmek ve gelenekleri keşfetmek mümkün.

Programın sonunda Shangri-La adlı bir şarkı dinleyelim. Tüm tarihi eserlerin iyi korunması dileğyle. Haftaya görüşmek üzere, hoşça kalın.