Sanxingdui kültürü nereden geldi?

Yangtze Nehri'nin yukarı kesimindeki tarihi bir medeniyetin merkezi olan Sanxingdui, Çin medeniyetini oluşturan "yıldızların" en gizemlilerinden biri. Sanxingdui kültürüne ait alanın sadece binde birinde arkeolojik çalışma yapıldı.

Sanxingdui'nin yer aldığı Sichuan eyaletinin Kültür Eseri ve Arkeolojik Araştırma Enstitüsü Başkanı Tang Fei, yeni bir plan saptadıklarını, bu plana göre arkeolojik çalışmaları yürüteceklerini ve Sanxingdui Krallığı'na ait gerçekleri gün ışığına çıkarmaya çalışacaklarını belirtti.

3 bin yıl uyudu, uyanınca dünyayı şaşırdı

Sanxingdui, 1929 yılında keşfedildi, ancak 1980'li yıllara gelindiğinde ismini duyurdu. O dönemde Sanxingdui kalıntılarından insanları şaşırtan çok sayıda eşya çıkarıldı, bu nedenle Sanxingdui, 20. yüzyılın en büyük arkeolojik keşiflerinden biri olarak kabul ediliyor.

1929 yılında Sichuan eyaletinin kuzeyindeki Nanxing kasabasında Daoizm'e inanan Yan Daocheng ve oğlu Yan Qing evlerinin yanında kanalizasyon işi yaparken, yer altından 300 parça yeşim taşı eşya çıkardı. 5 yıl sonra Huaxi Üniversitesi Müzesi'nin başkanı Ge Weihan'ın başkanlığında bir arkeolojik araştırma ekibi, yeşim taşı eşyasının keşfedildiği yere gidip 10 gün süren bir çalışma yürüttü. Bu kez seramik, taş ve yeşim dâhil 600 tarihi eser çıkarıldı.

Ancak maalesef akademi çevresi kalıntıların değerini kavrayamadı. Bu nedenle, 1949 yılına kadar bölgede verimli arkeolojik çalışmalar organize edilemedi.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra birçok uzmanın katıldığı araştırma ve arkeolojik keşif çalışması sonucu, Sanxingdui, Shu Krallığı'nın merkezi olarak tespit edildi.

1986 yılında büyük bir sürpriz oldu. Sanxingdui kalıntı alanında iki çukur gün ışığına çıkarıldı. İki çukurdan ayin töreninde kullanılan, ayakta olan büyük boyutlu bronz figür, bronz ağaç, bronz maske, bronz ölümsüz figürler, altın maske, altın baston, yeşim taşı ve fildişi eşya gibi yüzlerce parça çıkarıldı. Bu olay için yazılan şiirde "3 bin yıl uyudu, uyanınca tüm dünyayı şaşırttı" dizesi yer alıyor.

Çin medeniyetini yeniden tanımak

Sanxingdui'nin keşfedilmesi, dünyaya bir teorik soruyu yöneltti; Çin medeniyetinin kaynağı Sarı Nehir havzasıyla sınırlı mıydı?

1980'li yıllar öncesinde Çin'in akademisyenleri arasında, Çin medeniyetinin Sarı Nehir havzasından kaynaklandığı yaklaşımı hâkimdi. Ancak Yangtze Nehri havzasında Liangzhu, Shijiahe ve Sanxingdui gibi kalıntıların keşfedilmesiyle, Çin medeniyetinin kaynağıyla ilgili yeni düşünceler ortaya çıktı.

Sanxingdui kalıntılarında çıkarılan yeşim taşından içki kapı ve diğer eşya, Sarı Nehir havzasında çıkarılan eşyaya benziyor. Bu, Sanxingdui'nin de Çin kültürünün bir parçası olduğuna işaret ediyor. Dünyanın en eski ve en yüksek bronz ağaç, Çin'in en eski, en büyük ve en iyi korunmuş bronz insan figürü, bronz maske gibi eşya, Shu Krallığı medeniyetinin görkeminin ve Çin kültürünün çeşitliliğinin simgesidir.

Çin'in eski çağlarına ait mitolojileri derleyen Shan Hai Jin (Dağlar ve Denizlere Dair Klasik Yapıt) adlı kitapta, Doğu'da ve Batı'da birer kutsal ağaç bulunduğu yazılıyor. Sanxingdui'deki büyük bronz ağaç, eski çağlarda insanların gözündeki "dünyanın kutsal ağacını" canlandırdı ve eski mitolojileri mükemmel şekilde açıkladı.

Sanxingdui'nin 1 numaralı çukurundan çıkarılan altın baston üzerine kuş, ok, balık ve şapkalı insan kafası oyulu. Uzmanlar, bu bastonun krallığın hâkimiyetini simgeleyen bir totem olduğunu savunuyorlar. Ancak altın baston, maske ve insan figürüne Sarı Nehir havzasında nadiren rastlandı. Bu eşya, Mısır, Batı Asya ve Orta Asya'da çıkarılan tarihi eserlere göre çok farklı. Belki bu eşya, eski Shu Krallığı'nın tanrılarla ilgili en somut sanatsal ifadesidir.

Uzmanlardan Tang Fei'ye göre, Sanxingdui'nin temsil ettiği eski Shu medeniyeti, Çin medeniyet sistemine derin olarak katılmıştı, İpek Yolu ve Deniz İpek Yolu üzerinden Güneydoğu Asya, Batı Asya hatta daha uzaklardaki medeniyetlerle temaslar kurulmuştu.

"Buz dağının görünen yüzü"

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından bu yana geçen 70 yılda Sanxingdui'de arkeolojik keşif çalışması sürdürüldü ve araştırmalarda büyük başarı elde edildi. Şimdiye kadar Sanxingdui kalıntılarında binden fazla tarihi eser çıkarıldı, ancak çıkarılan tarihi eserlerin toplamın sadece çok küçük bir kısmı olduğu savunuluyor. Daha çok sayıda bilmecenin çözülmesi bekliyor. Saray bölgesi, ayin bölgesi ve krallık mezarlıkta keşif çalışması sürdürülüyor.

Kalıntılardaki binaların niteliği belli değil, üst düzey mezar eşyasına rastlanmadı, diğer ünlü kalıntılarda gibi görkemli ayin mekânı olup olmadığı da belli değil... Bütün bu soruların yanıtlanması gerekiyor.

Sanxingdui, Shu Devleti'nin başkenti

Şimdilik, Sanxingdui'nin Shu Devleti'nin başkenti olduğunu biliyoruz.

Sanxingdui kültürü, günümüzden 5000-3000 yıl öncesinde, 2 bin yıl boyunca parlak dönemini yaşamıştır. Sanxingdui kültürünün kalıntıları, Yantze Nehri kültürü ve Sarı Irmak kültürü ile birlikte, Çin medeniyetinin temelini oluşturur.

30 derece kuzey enleminde bulunan Sanxingdui kültürü kalıntılarının bulunması büyük önem taşıyor, çünkü aynı enlemde Everest Tepesi, Maya Medeniyeti ve Bermuda Üçgeni yer alıyor. Bunların ortak özelliği, gizemdir. Sanxingdui, Çin'in güneybatısında bugüne kadar keşfedilen, en çok tarihî esere sahip, varlığını en uzun sürdürmüş ve en zengin kültürel içerikli antik kent durumundadır.

Arkeolojik çalışmalar, bu antik kentin bundan yaklaşık 3 bin yıl önce aniden terk edildiğini, çok gelişmiş bir düzeye gelen Sanxingdui kültürüne aniden nokta konulduğunu gösterdi. İki bin yıllık parlak bir dönem yaşayan bu kentin terk edilişinin nedenleri hakkında çeşitli varsayımlar ortaya kondu. Bazı bilim insanları, bunun nedeninin sel olduğunu savunurken, bazıları savaş, bazıları ise salgın olduğunu düşünüyor.

Bronz eşya, Sanxingdui kültürünü temsil ediyor, bronz insan heykellerinin iri gözlü, yüksek burunlu olması, Asyalıların görünüşünden çok farklı özellikler taşıyor. Sanxingdui Müzesi'nin sembolü kabul edilen bronz maskenin, antik Shu Devleti'nin ilk kralını tasvir ettiği savunuluyor.

Uzmanlar, antik Sanxingdui devletinin doğa totemleri ve ata inanışlarıyla yönetildiğini, aynı zamanda çevredeki farklı inançlara sahip kabileleri bir araya getirmek için de, sık sık görkemli dini törenler düzenlendiğini bildiriyorlar.

Sanxingdui kültürü kalıntıları, insanların hayal gücünü zorluyor. Umarız bir gün bu bilmecelerin hepsi çözülür ve parlak bir kültürü tanıma fırsatına kavuşuruz.