Bahar Bayramı'nın sonu: Yuanxiao

19 Şubat günü Çin'in en önemli bayramlarından Yuanxiao Bayramı.

Ay Takvimi'ne göre, yılın ilk ayına yuan ayı ve ilk geceye xiao denir. Yuan kelimesinin ayrıca yuvarlak anlamı da var. Bu nedenle Yuanxiao, ilk ayın 15. gününün gecesi anlamındadır, yani yeni yılda ilk dolunayın görüldüğü gecedir. Yuanxiao, baharın habercisi olarak yorumlanır. İnsanlar Yuanxiao'da hem Bahar Bayramı'nın son kutlamalarını yapar hem de ilkbahar mevsimini karşılar.

Yuanxi, Yuanye veya Shangyuan Bayramı adıyla da bilinen Yuanxiao Bayramı, Çinliler tarafından Yuanxiao adlı bir tatlı yenerek ve kırmızı fenerler asılarak, coşkulu şekilde kutlanan bir bayramdır.

Coşkulu kutlamanın nedeni, Yuanxiao Bayramı'nın Bahar Bayramı'nın sonu olması ve bayramdan sonra herkesin normal yaşama dönmesidir.

Her kültürde bayramların kendilerine özgü oluşum şartları vardır. Ay Takvimi'nin ilk ayının 15. gününde kutlanan geleneksel Yuanxiao Bayramı'nın nasıl ortaya çıktığını merak ediyor musunuz?

Yuanxiao Bayramı'nın ortaya çıkışıyla ilgili efsane

Çin'deki geleneksel bayramlardan biri olan Yuanxiao Bayramı'nın oluşumu nispeten uzun bir sürece yayılmıştır. Tarihi kayıtlar ve efsanelere göre, 1. ayın 15. gününe, en geç Batı Han (M.Ö.202-M.S.8) hanedanı döneminde önem verilmeye başlanmıştır. Hanedanın 7. imparatoru Wudi'nin (M.Ö.156-M.Ö.87) talimatıyla, yeni yılın ilk dolunay gecesinde Gök Tanrısı'na tapma töreni düzenlenirdi. Bu tören, zamanla halk arasında yaygınlaşmaya başladı. Doğu Han (25-220) hanedanında Budizm'in Çin'e girmesi, Yuanxiao Bayramı'yla ilgili gelenek ve göreneklerin oluşmasında etkili olmuştur.

Yuanxiao Bayramı'yla ilgili pek çok efsane var. Daha önceki programımızda bayramın imparatorluk sarayında hizmetçi olarak çalışan Yuanxiao adlı genç bir kızla ilgili olduğunu anlatmıştık. Bugün başka bir efsaneye bakalım. Bu efsane, imparator Wendi'nin general Lü Lu'nun isyanını bastırmasıyla ilgili.

Han hanedanının kurucusu Liu Bang (M.Ö.256-M.Ö.195) öldükten sonra, imparatoriçe Lü'nün oğlu Liu Ying imparator oldu. Ying çok korkak birisi olduğu için devletin tüm yetkileri imparatoriçe Lü'nün eline geçti. Ying ölünce annesi Lü devletin gerçek hakimi oldu. Hanedanın nazırları ve Liu Bang'ın torunları öfkelenmelerine rağmen, güçsüz olduğu için bir şeyler yapamadı.

İmparatoriçe Lü ölünce ailesi Liu ailesinden gelebilecek misillemeden korktu ve general Lü Lu'nun evinde toplanıp bir isyan planladı. Bunu öğrenen veliaht Liu Xiang, Liu ailesinin varlıklarını korumak amacıyla Lü ailesinden isyancılarla mücadele kararı aldı. Liu Xiang, savaşı kazanarak isyanı bastırdı.

İsyanın bastırılmasından sonra tüm nazırların desteğiyle, Liu Bang'ın 4. oğlu tahta geçti, unvanı Wendi oldu. Wendi (M.Ö.180-M.Ö.157), asayişin zorla kazanılmasından dolayı, isyanın bastırıldığı ilk ayın 15. gününü halkla birlikte eğlenme günü olarak belirledi. Bayramda her ailede fenerlerin asılması ve kutlamalar yapılması istendi. Bundan böyle, ilk ayın 15. günü, tüm ülke genelinde imparator ve halkın birlikte eğlendiği bir bayram haline geldi.

Efsane böyle; ancak daha önemlisi, Budizm'in Çin'e girmesi, bayramın yaygınlaşmasında büyük etki yarattı.

Doğu Han imparatorlarından Mingdi (28-75) Budizm'i teşvik eden birisi olarak, ilk ayın 15. gününde fener asarak Budalara saygı gösterme töreninin imparatorluk sarayı, tapınaklar ve sıradan ailelerde yaygınlaştırılması talimatını verdi. Zamanla Yuanxiao gecesinde fenerler asarak eğlenme geleneği oluştu.

Yuanxiao gelenekleri

Yuanxiao Bayramı gecesi, Ay Takvimi'ne göre yeni yılın ilk dolunay gecesidir. O gece, Çin'de halk arasında renkli fenerler asma geleneği vardır. Bu nedenle Yuanxiao Bayramı, "Fener Bayramı" olarak da adlandırılır.

Bayram, tüm toplumun karnavalı sayılır. Çünkü eskilerin geleneksel protokolüne göre eve kapatılan kadınlar Yuanxiao Bayramı'nda serbestçe evden çıkıp eğlenebilirmiş. Bayramda bazı gençler fırsat bulup sevgilileriyle buluşurmuş.

Yuanxiao Bayramı'nda dini inançlarla ilgili faaliyetler de yapılır. Eskiden Çinlilerin ataları insanoğlunun kaderini belirleyen Gök Tanrısı'na ibadet edip, bereket ve huzur dilermiş. Ayrıca ipekböceği yetiştiriciliği için Toprak Tanrısı'na taparlarmış.

Yuanxiao Günü, çocuk sahibi olmayan kadınların çocuk dilediği önemli bir gündür. Yuanxiao Bayramı'nda fenerleri ışıklandırmak, ilk başlangıçta sadece gece karanlıklarında yürütülen faaliyetlerin bir gereğiymiş. Daha sonra fenerleri ışıklandırmak eğlence unsuruna dönüştü. Fener Bayramı, aynı zamanda doğum dileğini de kapsarmış.

Yuanxiao Bayramı'nda kutlama etkinlikleri

Yuanxiao Bayramı, Çinlilerin kutladığı diğer geleneksel bayramlar gibi neşe içinde kutlanır. Ancak diğer bayramlarla kıyaslandığında Yuanxiao Bayramı değişik bir özellik taşır. Diğer bayramlar aile birliğine vurgu yaparken, Yuanxiao Bayramı'nda tüm halk eğlenceye önem verir.

Belirlenen kurallara göre, umumi yerlerde ve her ailede fenerler asılmalı, rengârenk kurdelelerle süslenmeli, özellikle işlek caddelerde ve kültür merkezlerinde görkemli fener festivalleri ve fener sergileri düzenlenmeli.

Yediden yetmişe kadın erkek demeden herkes geceleri rengârenk fenerleri seyreder, fenerler üzerindeki bilmeceleri çözer ve ejderha fenerlerini oynatır. Bu kutlama etkinlikleri kuşaktan kuşağa devam ettirilerek gelenek haline geldi.

Tarihi kayıtlara göre M.S. 713 yılında Tang hanedanı, başkent Changan'da dev bir "fener dağı" yaptırdı. Yüksekliği 7 metre olan bu "fener dağı"nda 50 binden fazla renkli fener vardı.

Yuanxiao Bayramı'nın fenerleri genel olarak renkli kağıttan yapılmıştır. Fenerler üzerinde dağ, nehir, yapı, insan, çiçek, kuş ve hayvan figürleri çizilir. Bu fenerler arasında Çin özelliğini en çok taşıyan fener, "Hareketli At Feneri"dir. Bu, bir tür oyuncak fenerdir ve rivayete göre bin yılı aşkın tarihi vardır. Bu fenerin içine bir fırıldak takılmıştır, fener içindeki mum yanarken sıcak hava yükselerek fırıldağı döndürür ve fırıldağa bağlanan kağıt atları koşturur. Kağıt atların gölgeleri fener üzerine yansıtılır, sanki yüzlerce at koşmaktadır.

Yuanxiao Bayramı'nda Yuanxiao yemek de geleneklerden biridir. Bayrama özgü her Yuanxiao tanesi içinde reçel, ceviz, susam ve yerfıstığı ezmesi olan, yapışkan pirinç unundan masa tenisi topu şeklinde yapılan Yuanxiao, suda pişirildikten sonra tabaklarda servis edilir, çok lezzetli ve tatlıdır. Zamanla bu yemek kuzey bölgelerinde "Yuanxiao", güney bölgelerinde ise yine "Tangyuan" ve "Tangtuan" olarak adlandırılmıştır.

Yuanxiao Bayramı için genellikle 7 günlük tatil verilir. Fakat çok sayıda vatandaş, bu tatile kendi yıllık izni ve diğer izinlerini de ekleyerek, Bahar Bayramı'ndan Yuanxiao Bayramı'na kadar uzun bir tatil yapar, ondan sonra işinin başına döner. Öğrenciler okula, yeni eğitim dönemine başlar.