Bahar Bayramı Çin'in manevi zırhı

Pek çok nesilden Türk vatandaşı, 23 Nisan kutlamaları sırasında şu şiire eşlik etmiştir: En büyük bayram bu bayram, herkese kutlu olsun!

Türkiye'de 'en büyük bayram', tartışmalı bir konsept. Dini ve milli bayramların yarıştırılması gibi, bir toplum için son derece tehlikeli münakaşalara girildiği de vaki. Çin'deyse böyle bir tartışmaya mahal yok: En büyük bayram, dört bin yıldır, geleneksel ay takvimine göre yeni yılın başlangıcı anlamına gelen, Bahar Bayramı!

Bahar Bayramı'nın, Çin toplumunu tüm renkleriyle kuşatan atmosferiyle, ne 1 Ekim'de kutlanan Ulusal Bayram ne de Ejder Kayığı, Mezar Süpürme diğer geleneksel festivaller yarışabilir.

2019 yılında 5-19 Şubat günlerine denk gelen Bahar Bayramı, herhangi bir bayramın, herhangi bir toplumun hayatında oynayabileceği rol bakımından, en çarpıcı ve en etkili festivallerden biri; bayram başlı başına pek çok gelenek ve adetin taşıyıcısı.

Bahar Bayramı, Çin'de geleneksel kültürün kaynaşma noktasıdır. Çin medeniyeti deyince akla gelen ne varsa, kaligrafi, el sanatları, şiir, resim, astroloji, mutfak, eğlence, hepsi bir şekilde en yüksek ifade alanını bayram sırasında bulur ve bu alanlarda en güzel örnekler bayram nedeniyle ortaya konulur.

Bu yönüyle, Bahar Bayramı'nın, Çin için manevi bir zırh olduğu söylenebilir. Bayram, Çin'in tarihinden aldığı gücü neşeye dönüştürmesidir. Bir başka deyişle, Bahar Bayramı, bir toplumun, zengin geleneksel kültürünün keyfini çıkarmasıdır!

"Ban Nianhuo" – bayram alışverişi: Bayramın ekonomik boyutu

Yavaşlayan dış ve iç ekonomik büyümeye rağmen, Çin'de bahar bayramı iç tüketimin en önemli dinamiklerinden biri.

Çin'de 'Ban Nianhuo' denen bayram alışverişi, olmazsa olmazlardan. 'Nianhuo', bayram sırasında sıkça satın alınan hediyelerin yanı sıra yerel lezzetler, alkollü içkiler, kıyafet gibi özel ürünleri ifade ediyor. Bayram sırasında özellikle turizm ve yiyecek-içecek harcamaları dikkat çekiyor. Çin Ticaret Bakanlığı verilerine göre 2018 bayram tatilinde restoran ve alışveriş merkezlerinin satışları 926 milyar yuana (146 milyar dolar) ulaştı.

Taobao ve JD gibi dev online platformların sunduğu seçenekler, bayram alışverişini çeşitlendiriyor. Alibaba şirketi, 2016 yılının 5 günlük bayram promosyonu döneminde, 2,1 milyar adet ürün satıldığını açıkladı, yani ülke genelinde kişi başına 1,5 ürün düşüyor. Çin'in en büyük sosyal medya platformu WeChat'in 2014 yılında başlattığı "kırmızı zarf" uygulaması, bayram harçlığını ileri boyutlara taşıdı. 2017 yılının Bahar Bayramı sırasında WeChat üzerinden 46 milyar kez "kırmızı zarf" gönderildi.

Büyüyen ve alım gücü artan orta sınıfın damak tadı değiştikçe, bayram harcamalarında ithal gıda ürünlerinin payı da artıyor. İtalyan şarapları, Alaska yengeci, Fransız ıstakozu, Arjantin bifteği, Şili kirazları artık Çinlilerin sofrasında yer buluyor. Çin, kiraz ihracatının %85'inden fazlasını Şili'den tedarik ediyor. Şili Meyve İhracatçıları Birliği'nden alınan istatistikler Şili'nin son iki yılda Çin'e 125 bin tondan fazla kiraz ihracatı yaptığını gösteriyor.

Bir bayram fenomeni: Ulaşım

Çin'de Bahar Bayramı haberlerinin en önemli kavramlarından biri Chunyun. Chun bahar, yun ise ulaşım, seyahat anlamına geliyor. Ulaşım, bayramın özünü oluşturan 'ailenin bir araya gelmesini' sağlıyor, bu yönüyle ulaşımın kendisi de bir ritüele dönüşüyor. Elbette nüfus büyüklüğünden dolayı işin ölçeği de başka hiçbir ülkeyle kıyaslanamayacak kadar büyük; Amerikalılar Şükran Günü için 54 milyon seyahat yaparken, Çinlilerin bu yıl bahar bayramında 3 milyar seyahat gerçekleştirmeleri bekleniyor.

Chunyun kelimesi, Çin medyasında ilk kez 1954 yılında kendini gösterse de, bunun bir fenomene dönüşmesi için 1979 yılını beklemek gerekti: O yıl bahar bayramı sırasında 100 milyon seyahat gerçekleştirilmiş ve bu bir rekor olarak kayıtlara geçmişti.

O vakit, Çinliler haftada sadece Pazar olmak üzere bir gün tatil yapabiliyordu, üstelik Ulusal Bayram tatili gibi "altın hafta"lar henüz belirlenmemişti. Çinlilerin seyahat için tek şansı Bahar Bayramıydı.

Diğer yandan ülke şimdiki gibi zengin değildi, yurt dışı seyahatleri şöyle dursun, Çin içinde kalkıp başka bir yere gidip tatil yapmak da öyle herkesin karşılayabileceği türden bir masraf kalemi değildi.

Daha sonra ekonomik reform ve dışa açılma siyasetinin ardından, ülke zenginleşmeye ve nüfus hareket etmeye başladı. Kırsal kesimde yaşayan nüfus her geçen yıl işçi olarak büyük şehirlere akın etti, ki Çin Başbakanı Li Keqiang'a göre, Çin'in ekonomik mucizesinin temelinde işte bu köylü göçü vardır. 1978 yılında, ekonomik reformların arifesinde, Çin'de nüfusun yüzde 20'sinden azı şehirlerde yaşıyordu, bugünse nüfusun yüzde 55'inden fazlası kentsel kesimlerde bulunuyor. Çin'in bütün iş gücünün üçte birinden fazlasını oluşturan yaklaşık 275 milyonluk bu göçmen işçilerin, çalıştıkları şehirlerde kalıcı yerleşme hakları bulunmuyor, bazı temel eğitim ve sağlık hizmetlerinden de faydalanamıyorlar. Pek çoğu, on yıla kalmadan, çalıştığı şehirden ayrılarak memleketine dönüyor. Son yıllarda kırsaldan kente göçmen işçi akışının azaldığı belirtilse de, bu göçmen işçiler, bahar bayramı trafiği denen fenomenin görünen yüzünü oluşturuyor. Washington Post'ta yer alan bir habere göreyse, şehirlerde çalışan kırsal işçilerin sayısı artmaya devam ediyor, ancak bu işçilerin çoğu memleketlerine yakın yerlerde çalışıyor. Bunun nedeni, şirketlerin fabrikalarını pahalı kıyı bölgelerinden orta kesimdeki daha düşük maliyetli illere kaydırması.

Çin demiryolları, 2019 Bahar Bayramı sırasında 2,99 milyar yolcu taşımaya hazırlanıyor. Pek çok kişi için eve dönüş yolculuğunun başladığı tren istasyonları, havayolu taşımacılığının gelişmesine karşın halen bayram ulaşımının simgesi konumunda.

Zaman içinde Çin demiryollarının operasyon hızı çarpıcı şekilde arttı. 40 yıl önce demiryollarında hız, saatte 40 km'ye ulaşmazken, bugün saatte 350 kilometreye ulaşıldı. 1,300 kilometrelik Beijing-Shanghai hattını artık 4 saatte katetmek mümkün.

Gelişen teknoloji, bilet alma yöntemlerini de çeşitlendirdi. 20 yıl önce vatandaşların geceden sıraya girdiği tren istasyonlarının önündeki bilet kuyrukları birkaç kilometre uzarken, artık cep telefonu aracılığıyla bilet ayırtma dönemine gelindi. Ancak yine de bahar bayramında eve dönüş bileti almak çok kolay değil. Çin'de online bilet rezervasyonu yapan 12 bin 306 internet sitesinin günlük ortalama sayfa görüntülemesi 55,67 milyar. Her gün internet yoluyla 15 milyon bilet satılıyor.

2019 bahar bayramında 7 milyon Çinlinin yurt dışına seyahat etmesi bekleniyor. (Mesela Danimarka'nın nüfusundan fazla.) Çin'in en büyük turizm platformlarından Ctrip, geçen yılki bayram sırasında 200 farklı Çin şehrinden vatandaşların, dünya genelinde 68 ülkede 700 şehre seyahat için rezervasyon yaptıkları bilgisini paylaştı.

Bahar Bayramı hızla evrensel bir boyut da kazanıyor. Doğu Asya'da geleneksel Çin kültüründen etkilenen ülkeler ve Kanada, ABD gibi yoğun Çinli göçmen nüfusun yaşadığı bölgelerde Bahar Bayramı'nın kutlanmasının yanı sıra, Çinlilerin artan yurt dışı seyahatleri ve dünya siyasetinde etkisi artan Çin'le sıcak ilişki kanalları tesis etmek isteyen ülkelerin gayretleriyle, Bahar Bayramı pek çok ülkede kutlanan bir festival haline geliyor. Çin hükümeti de Bahar Bayramı'nı bir yumuşak güç aracına dönüştürmek için elinden geleni yapıyor; Çin Kültür Bakanlığı'nın, 2018 yılı Bahar Bayramı sırasında 130 ülkedeki yaklaşık 400 şehirde tapınak fuarı (Miaohui), dans, konser gibi etkinlikler düzenlemesi planlanıyor.

Kiralık sevgili mi lazım? Günlük 450 dolar!

Bahar Bayramı'nın ilginç bir yüzü daha var: Bayram, bekar Çinli gençler için bir stres kaynağı.

Büyük şehirlerde çalışan gençler, senede bir kez memleketlerine döndüklerinde, bir nevi aile mahkemesinin karşısına çıkıyorlar ve medeni hallerinden ekonomik durumlarına kadar geniş bir skalada ardı arkası gelmeyen soruların muhatabı oluyorlar: "Erkek arkadaşın var mı? Ciddi misiniz? Evlenmek için daha ne bekliyorsunuz? Eğer evlenmeyeceksen Pekin'de ne işin var, aynı maaşla burada da bir iş bulursun…"

Bu sorulardan kaçmak isteyen bekar gençler çeşitli yollara başvuruyor. Bütçesi elveren yurt dışına seyahat ediyor. Kimisi memleketine dönmeyip yaşadığı şehirde bayramı yalnız geçiriyor.

Gençlerin bu gerilimini, ticari fırsat olarak görenler de var: "Bahar bayramı rehberlik şirketleri", içindeki bulundukları durumu makul şekilde değerlendirmeleri ve aileye izah etmeleri için gençlere danışmanlık yapıyor. İlla memleketime bir kız veya erkek arkadaş götürüp aileme göstermem gerekir diyenler için de çözüm var: Kiralık sevgili. Günlük ortalama 3 bin RMB (450 Dolar) gibi bir ücretle kiralanan sevgililer, bayram süresince 'müşterisine' eşlik ediyor; en azından aileye, mutlu bir evlilik vaadinde bulunulmuş oluyor.

Bayramın bir başka yüzü: Hayalet şehirler

Geçici nüfusuyla birlikte yıl içinde 24 milyonluk dev bir organizmaya dönüşen Beijing şehri, Bahar Bayramı sırasında boşalıyor. Şehirleri tanımlaması açısından mıknatıs metaforu yerindedir, şehir bir sünger gibi insanı, işi, fikri, girişimi, yatırımı, hayalleri kendine çeker. Şehir, bu yönüyle, artık geri dönüşü olmayan bir yola girmiş gibidir. "İstanbul bu kadar nüfusu kaldırmıyor, nüfusu 5 milyon azaltalım" deyip bunu geceden sabaha yapamazsınız. Ancak Beijing'de bu mümkündür ve senede bir kez, Bahar Bayramı sırasında bu tatbik edilir! Dışarıdan gelenler olmadan, şehrin neye benzeyebileceği, senede bir hafta da olsa, görülür.

Bahar Bayramı öncesinde, kuryeler, temizlikçiler, tezgahtarlar, garsonlar, küçük esnaf, öğrenciler, sanki ilahi bir emir gelmişçesine, şehri birkaç gün içerisinde terkederler. Pekinliler ise, özellikle bayramın ilk iki günü evlerinden çıkmaz. Sokaklar boşalır, alışveriş merkezleri kapanır, Pekin metrosunun bu boşlukta operasyona devam etmesi ürkütücü bir hal almaya başlar.

Çinli arkadaşımın bayramını nasıl kutlarım?

Çinliler tıpkı bizdeki gibi bayram harçlığı vermeyi severler, şimdilerde bu harçlıklar online uygulamalar üzerinden de verilebiliyor. WeChat üzerinden göndereceğiniz bir 'kırmızı zarf' (miktarı çok da mühim değil) arkadaşınızı gülümsetecektir.

Peki bayram tebriği için ne söylenir? Bayramınız mübarek olsun! Mutlu bayramlar! Bunlar bize özgü ifadeler. Her toplumun kendine göre bayram tebrikleri var, Çinlilerin birbirlerine en çok söylediği tebrik ifadesi: Gongxi Facai 恭喜发财. (Türkçe okunuş: Gonşi Fasay) Mutlu, bereketli bir bayram dilerim!

Aman dikkat: Bayramda saç yıkanmaz, kesilmez!

Bahar bayramının hemen öncesinde berberler dolup taşar, herkes bayram öncesi saç traşı olma derdine düşer. Çünkü bayramda saç kestirmek 'mekruh' kabul edilir. Bu inancın temelinde farklı bölgelerde farklı inanışlar var, en yaygın açıklamaysa şöyle: Çincede saç anlamına gelen 'toufa' kelimesindeki fa karakteri, aynı zamanda zenginlik anlamına gelen 'facai' kelimesinde geçer; bayramda saç yıkamanın, kişinin zenginlik ve refahını da suyla götüreceği düşünülür. Halk arasında yaygın bir söz de şöyledir: 剔头死舅舅, Saç kesersen dayın ölür! (Titou si jiujiu)

Bunun gibi pek çok bayram tabusu vardır. Bayram süresince ölüm, hastalık gibi sözler kullanılmaz. Herhangi bir eşya kırmanın uğursuzluk getireceğine inanılır. Tartışmak, kavga etmek hoş değildir. Makas, bıçak gibi keskin aletleri kullanmak da tercih edilmez.

Gelenek ve teknoloji bayram galasında buluşuyor

1983 yılından bu yana bahar bayramının en önemli eğlencelerinden biri CCTV'nin yayınladığı gala programı. Bu yılki gala sanal gerçeklik (VR), yapay zeka (AI) ve 5G gibi son teknolojilerden faydalanıyor.

Şarkı, dans, akrobasi, opera, kungfu, skeç ve Çin'in geleneksel sahne sanatlarından olan meddah gösterisi gibi zengin içerikli programlardan oluşan kültür şenliği 4 saat sürüyor. Geçen 30 yılda sürekli gelişen ve daha farklı sanatsal içerikler sunan bayram galası, tüm dünyanın Çin kültürünü öğrenmesi için önemli bir platform işlevi de görüyor.