Uygur sanatı 12 Makam sevdalısı bir kadının hatıraları

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin merkezi Urumçi'de bulunan, Xinjiang Makam Sanat Topluluğu'nun prova salonundayız. Buradaki gösteri, sosyal medya canlı yayınları aracılığıyla tüm dünyaya ulaştırılıyor. Binlerce kilometre ötedeki izleyiciler, canlı yayın sayesinde Makam sanatının tadını çıkarıyor, canlı yayın ekranında övgü dolu yorumlar yağıyor. Koronun ön sırasında Tunisa Salahidin adlı bir kadın var, kendisi Makam sanatının ulusal düzeydeki iki aktarıcısından biri.

Tunisa, CRI muhabirinin sorularını yanıtlarken, yaptığı her performanstan zevk aldığını ve en büyük arzusunun daha fazla insanın Makam sanatını anlayıp sevmesini sağlamak olduğunu dile getirdi:

"İlk kez Hong Kong'da performans yaptığımızda izleyiciler çok şaşırdı ve bizi çok övdü: Ne kadar güzel bir performans sergilediniz, ne kadar güzel söylediniz, sesiniz, çalgılarınız ve danslarınız ne kadar güzel... Otantik bir sanat türünü koruyup aktarıyorsunuz, sayenizde size özgü otantik bir sanata tanıklık ettik dediler…"

Makam, Xinjiang'da yaşayan Uygurların geleneksel müzik tarzıdır. 12 Makam, aslında 12 takımdan oluşan bir müzik kompozisyonudur. Müzik, edebiyat, tiyatro ve dans gibi çeşitli sanat tarzlarını bir araya getiren Makam, Uygur halkının gelenekleri, estetik yargısı ve yaşam felsefesini yansıtıyor. Çin milletinin kültür hazinesindeki parlak incilerden biri olan 12 Makam, 2005 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü UNESCO tarafından maddi olmayan kültür mirasları listesine alındı.

Makam, büyüleyici bir sanattır. İzleyicilerin büyük ilgisi Tunisa'ya her zaman heyecan ediyor. Tunisa birçok kez Xinjiang Makam Sanat Topluluğu heyetiyle yurt dışına çıktı, her seferde yabancı izleyicilerin şaşkınlığıyla karşılaştı. Yabancı izleyiciler, Makam sanatının iyi korunup aktarılmasını olumlu karşılıyor.

12 Makam, yüzyıllardır ustadan çırağa sözlü olarak aktarılıyor. Bu şaheserlerin karmaşık bir sistem ve derin anlamı olmasından dolayı, sıkça unutulup gitme riski taşıyordu.

12 Makam'ı kurtarmak için Zhou Enlai harekete geçti

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulduğu 1949 yılında 12 Makam söyleyebilen tek bir kişi kalmıştı, Makam sanatı tükenmek üzereydi...

1951 yılının başında, zamanın başbakanı Zhou Enlai harekete geçerek 12 Makam metinlerini toplama, derleme, yayınlama ve araştırma çalışmalarının başlatılmasını istedi. Sanatçı Tunisa eski başbakan Zhou Enlai'ya minnettarlığını şöyle anlatıyor: se

"Çin Komünist Partisi ve merkezi hükümet, 12 Makam'ın korunmasına büyük önem verdi. Hiç kolay değildi. Parti ve merkezi hükümetin desteği olmadan 12 Makam hayatta kalmazdı. Makam sanatının tek aktarıcısının vefat etmesiyle bu sanatı bilen kalmayacaktı. O zaman başbakan Zhou Enlai'nin desteği altında rahmetli usta aktarıcı, ailesi ve diğer insanlar Urumçi'ye çağırıldı. 1951 ile 1954 yılları arasında 12 Makam kaydedildi."

Tunisa 1965 yılında Beijing Tiyatro Fakültesi'nden mezun olduktan sonra Xinjiang'a döndü. İlk kez Makam operası izleyen Tunisa Makam sanatına aşık oldu. Tunisa, 12 Makam sanatının kalbinde alevlendiğini ve derhal öğrenmeye başladığını söyledi.

1989 yılında Xinjiang Şarkı ve Dans Tiyatrosu'na bağlı olan Makam Sanat Topluluğu kuruldu. Bugün 70'li yaşlarında olan Tunisa'nın görevi artık sahne arkasında, sanatçı gençlere eğitim veriyor. Makam Sanat Topluluğu'nun büyüme sürecine tanıklık eden Tunisa deneyimini şöyle aktarıyor:

"Burada tekrar sahneye çıkıp bir kez daha Makam gösterisine katılmayı çok istiyorum, çok mutluyum, parti ve merkezi hükümetin bize sağladığı olağanüstü desteğe minnettarım. Böyle geniş bir prova salonumuz var, eskiden yoktu. Bu güzel koşulların hepsini parti ve merkezi hükümet sağladı, çok teşekkür ediyorum."

Makam Sanat Topluluğu'nun, ulusal düzeyde iki aktarıcı dahil 130 üyesi var. Tunisa ulusal düzeydeki iki aktarıcıdan biri. Tunisa, devlet tarafından verilen yıllık 20 bin yuanı, Makam sanatının geliştirilmesinde kullanıyor, topladığı kayıtları genç sanatçılara ücretsiz sunuyor, kendi tecrübesini de gençlerle paylaşıyor.

Makam Sanat Topluluğu'nun üyelerinden Mahire Hasan, Tunisa'nın öğrencilerinden biri. Hocasının kendisine gösterdiği ilgiden bahsederken Mahire, gözyaşlarını tutamıyor. Mahire, cep telefonunda hocası Tunisa'nın kendi evine gelip verdiği dersin videosunu saklıyor: Ses 8

"Geçen yıl 12 Makam yarışmasına katılacaktım, hocam evime gelip bana ders verdi. Ben 2001 yılında sanat topluluğumuza katıldım, aradan 16 yıl geçti, yıllar boyu hep bana ders verdi."

İnsan yaşlanır, sanat ölmez. 70'li yaşlarındaki Tunisa, kendisini her zaman 18 yaşında hissediyor, Makam sanatının canlandığını görmesi, onun için en mutluluk verici şey olacaktır. Tunisa bu mutluluğunu mikrofonumuzla paylaşıyor:

"Bu bizim devlet hazinemizdir. Bu kadar güzel bir sanat ve bu kadar tecrübeli sanatçıları biz mutlaka dünyaya göstermeliyiz. Bu benim arzumdur. Yaşlandım, fakat gençleri desteklemeye devam edeceğiz."