"Sevdiğim yaz geldi yine" - Li Xia sezonu

Çin'de 5 Mayıs günü, yaz mevsiminin habercisi olan Li Xia sezonu başladı.

Li Xia, Çinlilerin geleneksel Ay Takvimi'ne göre yıl içindeki 24 sezondan yedincisi. Li Xia sezonu, genellikle her yıl 5-6 Mayıs gününe denk düşüyor. Kim bilir belki de şair Gülten Akın, "Sevdiğim yaz geldi yine" dizesini böyle bir günde yazmıştır...

Li, başlamak, Xia yaz anlamında. Li Xia ise yazın başlangıcı anlamına geliyor. Bu sezona girilmesiyle birlikte hava sıcaklığı belirgin şekilde yükseliyor, kavurucu sıcaklar yaklaşıyor.

Yapılan araştırmalar, Li Xia sezonunun 3 bin yıl önce oluşturulduğunu ortaya koyuyor. Eski kayıtlarda, "Li, başlamak, Xia, büyümek demektir" diye yazılmıştır. Yani Li Xia sezonundan sonra ekinler hızla büyür. Aslında iklim verilerine göre, günlük hava sıcaklığının istikrarlı şekilde 22 derecenin üstüne çıkmasından sonra yaz mevsimi başlamış demektir.

Li Xia sezonunda Çin'in güney kesimi yaz mevsimine girmiş olur, soğuk bir iklimin hakim olduğu kuzeydoğu ve kuzeybatı kesimleri bahar mevsimine ancak girmiştir, ülke genelinde ortalama hava sıcaklığı 18-20 derece arasında seyreder.

Necati Cumalı hani bir şiirinde "Yaz geçti / İçeriye aldık / Masayı sandalyeyi" der ya, Li Xia sezonunda, aksine, masayı sandalyeyi dışarı çıkarma zamanıdır...

Çay filizleri en kısa sürede toplanır

Li Xia sezonunda kainat canlanır. Yaz mevsiminde toplanacak tarım ürünleri, son yetişme aşamasına girer, yağ kolzası gibi ürünlerin mahsul durumu belli olur.

Bu nedenle eskiden Çinli köylüler "Yaz mahsulü Li Xia'dan anlaşılır" dermiş. Çeltik ve baharda ekilen diğer tarım ürünlerinin yönetimi de sıkı şekilde yapılır.

Li Xia sezonundan sonra Yangtze Nehri'nin güney kesimleri yağmur mevsimine girer, yağmur miktarı ve günleri belli şekilde artar, yağmur yağışı tarım ürünlerine zarar verir. Bunun için ılıman ve yağmurlu günlerden önce ilaçlama yapılarak tarımsal böcekler öldürülür. Bu sezonda çay filizleri hızla büyüdüğü ve yaşlandığı için en kısa zamanda toplanmalıdır.

Li Xia sezonunda kuzey ve kuzeybatı kesimlerde hava sıcaklığı hızla yükselirken, yağmur yağışı az olur, ayrıca şiddetli rüzgar ve buharlaşma nedeniyle hava ve ekili araziler kuruyabilir, tarım ürünlerinin normal yetişmesi bundan etkilenir. Bunun için bu bölgelerde zamanında sulama yapmak önemlidir.

Li Xia sezonunda otlar hızla büyür, "Bir gün ot temizlemezsen, üç günde temizleyemezsin" deyişi buna dikkat çeker. Bu sezonda otlar zamanında temizlenirse, kuraklık önlenir, toprak içindeki besinlerin parçalanması hızlanır, pamuk, mısır ve yerfıstığı gibi ürünlerin sağlıklı yetişmesine yardımcı olunur.

Li Xia'yla ilgili ilginç örf ve adetler

Eski zamanlarda Çinliler Li Xia sezonuyla ilgili ritüellere büyük önem verirdi. İmparator başkent dışındaki törenlere katılır, vezirleriyle kırmızı bir tören kıyafeti giyip, kırmızı yeşim taşı takıp bereket dilerdi, törende atlar ve bayrak dahil her şey kırmızı renkte olurdu.

Tarihi kayıtlara göre, Zhou Hanedanı (M.Ö.1046-M.Ö. 256) döneminde Li Xia gününde imparator bakanlarıyla birlikte başkent dışına çıkarak "yazı karşılama" töreni düzenler, ayrıca yetkililerin ülkenin çeşitli yörelerine gidip köylülerin ekim çalışmasını teşvik etme talimatı verirdi.

Ming Hanedanı'na (1368-1644) gelindiğinde buz stokundan sorumlu yönetici, kışın saklanan buzları bölüştürerek vezirlere dağıtması için imparatora sunardı.

Bugün Li Xia'yla ilgili hala çok sayıda örf ve adet var. Örneğin ülkenin güney kesimlerinde Li Xia gününde erik, çilek ve taze bakla yeme geleneği bulunuyor. Bazı yerlerde Li Xia gününde renkli iplerle küçük çantalar örülür, içine haşlanmış tavuk veya ördek yumurtaları koyulur, çocukların boynuna asılır. Yumurta kabuğu üzerine farklı desenler çizilir, çocuklar bir yerde buluşup yumurtaları tokuşturur ve mutlaka en güçlü biri bulunur. Bu gelenek, çocukların yumurta yiyerek yazın iştahsız olmayacağı ve sağlıklı büyüyeceği inancıyla günümüze kadar korundu. Ayrıca çocuğun bileğine renkli ip bağlanır, bunun amacı çocuğu hastalıktan korumaktır.

Bazı bölgelerde ağırlık tartma geleneği halen yaygındır. Bu gelenek 1800 yıl önceki Üç Beylik Dönemi'ne dayanıyor. Wei Devleti'nden (220-266) Sima Zhao, savaş açarak Shu Devleti'ni (221-263) yok etmiş. Yerli halkın kendine itaat etmemesinden endişe duyan Sima Zhao, Shu Devleti'nin son kralı Liu Chan'a iyi davranmış ve ona yüksek bir unvan vermiş, o gün Li Xia günüymüş. Sima Zhao, Liu Chan'la birlikte Wei Devleti'ne gelen Shu bakanları önünde Liu Chan'ın ağırlığını tartmış ve her yıl Li Xia gününde onu tartacağını ve Liu Chan'ın kötü muamele görmediğini ispat edeceğini söylemiş.

Bu uygulama, daha sonra halk arasında benimsendi ve gelenek haline geldi. Kendi ağırlığını öğrenen birisinin tüm yaz mevsiminde sıcaktan korkmayacağına, zayıflamayacağına ve hastalanmayacağına inanılıyor.

Jiangsu ve Zhejiang eyaletlerinde insanlar, güzel bahar mevsiminin geride kalmasına üzülür, bu nedenle Li Xia'da içki ve güzel yemeklerle zengin bir sofra hazırlayıp hep birlikte eğlenirler. Bu etkinliğin güzel bir adı da vardır: Bahara veda…

Li Xia sezonunda nasıl beslenmeli?

Genelde Çin'in çoğu bölgesinde taze meyve ve sebzeler yenmesi tavsiye edilir. Bu uygulama, insanların sağlığına yararlıdır, özellikle çocuklar için Li Xia gününde besin yapısının daha akılcı ayarlanması durumunda yaz mevsimi için sağlıklı bir temel hazırlanır. Bambu, çilek ve baklanın yanı sıra ekşi meyveler tavsiye edilir.

Li Xia sezonunda çocukların rüzgar, güneş ve su banyosu yapması uygun görülür. Ayrıca yaz mevsimine girilmesiyle çocuklar çok terler, onlara çeşitli lapalar önerilir. Li Xia'da makarna tüketmek de binlerce yıllık mazisi olan bir alışkanlıktır.

Sevdiğim yaz geldi yine...

Türk edebiyatında yaz şiirleri deyince, genelde yazın bitişi baskın bir tema olarak karşımıza çıksa da, yazın başlangıcını es geçmeyen şairler de vardır; bunlardan biridir Gülten Akın ve şöyle karşılar yazı:

Sevdiğim yaz geldi yine

Karıncalar ve sineklerle çıktık yeryüzüne

Barbunla lüferle marulla zeytinle

Uzaklarda kaldı nisanları basan sis, bun, yağmur

Karadeniz'de bir mavi, çocuklar sevinsin diye

Şairler sevinsin diye sevdiğim, yaz geldi yine.