Siyasi yapı

Çin Halk Cumhuriyeti, işçi sınıfının liderliğinde ve işçi-köylü ittifakı temelindeki halkın demokratik diktatörlüğüyle yönetilen bir sosyalist devlettir. Sosyalizm, Çin Halk Cumhuriyeti'nin temel sistemidir.

　　Çin Anayasası:

　　Bir devletin temel yasası olan anayasada, o ülkenin toplumsal sistemi ve devlet yapısını belirleyen temel ilkeler, devlet organlarının örgütleniş ve faaliyetlerini düzenleyen ilkeler ve vatandaşlarının temel hak ve yükümlülükleri yer alır. Bazı ülkelerin anayasalarında milli bayrak, milli marş, milli amblem, başkent ve iktidar sınıfının önemli gördüğü diğer yönetim usulleri de belirleniyor, anayasa devletin her alanını kapsıyor. Devletin en yüksek yasası niteliğindeki anayasa, o ülkenin diğer yasalarının hazırlanışının temelini oluşturuyor ve o ülkedeki hiçbir yasa ve yönetmelik anayasaya aykırı olamıyor.

　　Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan önce yürürlüğe giren "Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı Ortak Programı", Çin'deki halkın demokratik birleşik cephesinin programı olmakla birlikte, geçici anayasa rolünü oynamıştı. 29 Eylül 1949'da Çin Halk Siyasi Danışma Konferansı 1. Genel Toplantısı'nda kabul edilerek yürürlüğe giren Ortak Program, Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası'nın yürürlüğe girdiği 1954'e kadar geçici anayasa rolünü fiilen yerine getirmişti.

　　Çin Halk Cumhuriyeti'nin 1 Ekim 1949'da kurulmasından sonra 1954, 1975, 1978 ve 1982 yıllarında toplam dört anayasa hazırlanıp yürürlüğe girdi.

　　Bugün yürürlükte olan Çin'in dördüncü anayasası, 4 Aralık 1982'de 5. Çin Ulusal Halk Meclisi 5. Genel Toplantısı'nda onaylanarak yürürlüğe girdi. 1954 Anayasası'nda yer alan temel ilkeleri devam ettirip geliştiren bu anayasa, Çin sosyalizminin gelişmesinde elde edilen tecrübelere ve uluslararası toplumun tecrübelerine yer veren, Çin'e özgü özellikler taşıyan ve Çin'in sosyalist modernizasyon inşasının ihtiyaçlarını karşılayan temel yasadır. Anayasada, Çin Halk Cumhuriyeti'nin siyasi ve ekonomik rejimiyle vatandaşların hak ve yükümlülükleri, devlet organlarının örgütleniş biçimi ve sorumluluk alanları, devletin gelecekteki temel görevleri kesin ifadelerle belirlendi. Bu anayasanın başlıca özellikleri arasında Çin'in temel rejimi ve görevleriyle dört temel ilke, reform ve dışa açılma şeklindeki temel çizgisinin belirlenmesi yer alıyor. Anayasada, Çin'de yaşayan bütün etnik gruplardan vatandaşlar ile örgütlerin anayasayı hareket rehberi olarak kabul etmeleri gerektiği, herhangi bir örgüt veya kişinin anayasa veya yasaların üstünde imtiyazlara sahip olamayacağı da kesin hükme bağlandı.

　　Önsöz, genel program, vatandaşların temel hak ve yükümlülükleri, devlet organları, milli bayrak, milli amblem ve başkent olmak üzere beş bölümden oluşan Çin Anayasası, 138 madde içeriyor. Dört kez yapılan değişikliklerle Çin Anayasası, sürekli olarak sağlamlaştırıldı.

　　Halk Meclisi Sistemi:

　　Çin'in köklü siyasi sistemi olan Halk Meclisi Sistemi, Çin'deki halkın demokratik diktatörlüğü rejiminin iktidar biçimi ve Çin'in siyasi örgütleniş şeklidir. Batı ülkelerinde uygulanan yasama, yürütme ve yargıya dayalı "güçler ayrılığı" sistemi altındaki parlamenter rejimden farklı olan Ulusal Halk Meclisi, Çin Anayasası'nda en yüksek devlet yetki organı olarak belirlendi. 18 yaşını doldurmuş olan her Çinli vatandaş, halk temsilcilerini seçme ve seçilme haklarına sahiptir. Çin'deki farklı kademelerdeki Halk Meclisleri arasında nahiye ve ilçe düzeylerindeki halk temsilcileri doğrudan seçimle, daha yüksek düzeylerdeki halk temsilcileri dolaylı seçimle, Ulusal Halk Meclisi üyeleri ise Çin'deki her eyalet, özerk bölge, merkeze doğrudan bağlı şehir ve orduda yapılan seçimle belirlenir. Görev süreleri beşer yıl olan her düzeydeki Halk Meclisleri, yılda bir kez toplanıyor.

　　Halk Meclisleri'nin yıllık toplantılarında, aynı düzeydeki hükümetlerin çalışma raporları ile diğer önemli raporlar dinlenir ve yapılan incelemelerden sonra ilgili kararlar verilir. Halk Meclisleri'nin kapalı olduğu dönemlerde yetkileri, daimi organları olan Halk Meclisi Daimi Komiteleri tarafından yürütülür. Örneğin, Ulusal Halk Meclisi Daimi Komitesi, anayasaya izah getirmek, anayasanın uygulanışını denetlemek, yetkisi yalnızca Meclis Genel Kurulu'nda olan yasaların dışındaki yasaları saptamak ve değişiklik yapmak, Ulusal Halk Meclisi Genel Kurulu'na karşı sorumlu olmak ve çalışmalarını genel kurula rapor etmek gibi yetkilerle donatılıyor.

　　Çin'deki Halk Meclisleri'nin temel görev ve yetkileri arasında, yasama yetkisi, denetim yetkisi, önemli konularda karar verme yetkisi ve yöneticileri atama ve görevden alma yetkisi yer alıyor. Çin'de belirli dönemlere ait ulusal ekonomi ve toplumsal gelişme planlarının belirlenmesi, ülkenin toplumsal gelişmesini hızlandırmayı amaçlayan önemli bir karar sürecidir. Ancak bu planlar, yalnızca Ulusal Halk Meclisi'nin onayından sonra yasal bağlayıcılığa sahip olabiliyor. Bununla birlikte Çin'deki yasal düzenlemeler uyarınca Cumhurbaşkanı, Ulusal Halk Meclisi Daimi Komitesi Başkanı gibi devletin önde gelen yöneticileri, Ulusal Halk Meclisi tarafından seçilir. Başbakan ve bakanlar da Ulusal Halk Meclisi tarafından atanırlar. Ulusal Halk Meclisi, belirli prosedürler dahilinde Ulusal Halk Meclisi Daimi Komitesi Başkanı, cumhurbaşkanı ve başbakan gibi devlet yöneticilerini görevden alma yetkisine de sahiptir.

　　Çok Partili İşbirliği ve Siyasi Danışma Sistemi:

　　Çin Komünist Partisi'nin (ÇKP) liderliğindeki Çok Partili İşbirliği ve Siyasi Danışma Sistemi, Çin'in temel siyasi sistemidir.

　　Birçok partinin var olduğu Çin'de, iktidardaki ÇKP'nin yanı sıra sekiz demokratik parti daha vardır. Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından önce faaliyet göstermeye başlayan bu partiler, siyasi alanda ÇKP'nin liderliğini destekliyorlar. Böyle bir siyasi yönelim, bu demokratik partilerin uzun süre içinde ÇKP'yle işbirliği ve ortak mücadele sürecinde yaptıkları tarihsel seçimden kaynaklanmaktadır. ÇKP ve demokratik partiler, anayasaya göre hareket etmek zorundadırlar. Örgütleme bakımından bağımsız olan bütün demokratik partiler, anayasanın belirlediği sınırlar içinde özgürce siyaset yapma, bağımsızca örgütlenme ve hukuki eşitlik haklarına sahiptirler. ÇKP, demokratik partilerle "uzun vadede bir arada yaşama, birbirini denetleme, birbirine içten davranma, kader birliği içinde olma" ilkeleri doğrultusunda işbirliği yapıyor.

　　Çin'deki bütün demokratik partiler, "muhalefet partileri" değil, siyasete katılım partileridir. Demokratik partiler, devletin önemli politikalarının ve çizgilerin saptanmasına, devlet yöneticilerinin belirlenmesine, devletin yönetimine, yasa ve yönetmeliklerin uygulanmasına katılma haklarına sahiptirler.

　　ÇKP, önemli önlemler almadan veya halkın yaşamını ilgilendiren önemli konularda karar vermeden önce hep demokratik partilerle ve "demokrasi yanlısı partisizlerle" görüşmeler yaparak onların görüşlerini dinledikten sonra politika belirler. Devlet siyasetine daha iyi şekilde katılmaları, devlet işlerini daha iyi tartışmaları ve denetim rolünü daha iyi yerine getirmeleri için demokratik partiler ve demokrasi yanlısı partisizler, devletin yetki organı olan her düzeydeki Halk Meclisleri, Daimi Komiteler ve Daimi Komisyonlar'da belirli oranlarda temsil ediliyor. Demokratik partiler ve demokrasi yanlısı partisizlerin rolleri, Halk Siyasi Danışma Konferansları'nda ön plana çıkıyor. Demokratik partililer ve demokrasi yanlısı partisizler, çeşitli düzeylerdeki hükümet ve adalet makamlarının yöneticiliklerine getirilebiliyor.

　　Çok Partili İşbirliği ve Siyasi Danışma Sistemi'nin başlıca biçimleri şunlardır: 1. Halk Siyasi Danışma Konferansları. Halk Siyasi Danışma Konferansları, demokratik partiler, halk toplulukları ve toplumun bütün kesimlerinin temsilcilerinin siyasete katıldıkları ve devlet işlerini tartıştıkları önemli kurumlardır. 2. ÇKP'nin merkez komitesi ile bütün kademelerdeki komiteleri tarafından demokratik partiler ve partisiz şahsiyetlerin katılımıyla düzenlenen toplantılar. Bu toplantıda önemli gelişmeler hakkında bilgi verilir, önemli çizgi ve politikalar, devlet ve yerel hükümetlerin yönetici adayları, Halk Meclisi ve Halk Siyasi Danışma Konferansı'nın oluşumu gibi konularda görüşleri alınır. 3. Demokratik partililerin halk temsilcileri sıfatıyla çeşitli kademelerdeki Halk Meclisleri'nde yer almaları. 4. Demokratik partilerin mensuplarının Çin Devlet Konseyi, bakanlıklar ve komiteler, ilçe ve üzeri mahalli yönetimlerde görev yapmaları. 5. Belirli koşullara sahip demokratik partililerin savcılık ve yargı organlarının yöneticiliklerine getirilmesi.