中国国际广播电台
Çin’in Doğu Han hanedanlığı
(M.S 25-220) döneminde yaşayan
Zhang Heng, Çin’in Orta
Ovaları’nda yer alan Henan
eyaletinin Nanyang ilçesinde
doğmuştur. Gençliğinde
okumaya çok meraklı olan
Zhang Heng, güzel yazı
yazmakta da başarılıydı.
Zhang Heng 17 yaşında,
memleketinden ayrılarak
Chang’an’a, yani sonra Çin
tarihinde çok sayıda
hanedanlığın başkent yaptıkları
Xi’an’a gelmiştir. Zhang
Heng, burada tarihi kültürel
yerleri gezerek, halk
geleneklerini ve sosyal
ekonomik durumu incelemiştir.
Genç, yetenekli ve zamanında
imparator tarafından çağırılmış
olan Zhang Heng, sarayda önce
astronomi ve takvim işleri,
sonra Shizhong ve Hejian
vezirliklerini yapmıştır.
Zhang Heng, gençliğinde
doğal bilimlere, özellikle
de astronomiye büyük ilgi gösteriyordu.
Hiçbir zaman rütbe ve
menfaat peşinde koşmayan
Zhang Heng, iki defa görevlerinden
istifa etmiştir. Üç yıl
felsefe, matematik ve
astronomi incelemelerinde
bulunmuş Zhang Heng, çok sayıda
bilgi ve malumat biriktirmiş,
kitap yazmaya başlamıştır.
Bundan 2 binden fazla yıl
önce Han hanedanlığı döneminde
Çin’de uzay oluşumuna ilişkin
kuram son derece gelişmiştir.
Bu kuram, “gök kubbe”,
“gök küre”, “gök boşluk”
diye üç okula ayrılmıştır.
Zhang Heng, “gök küre”
okulunun temsilcisiydi. Göğü
yumurtaya, küreyi yumurta sarısına
benzeten Zhang Heng, göğün
büyük, kürenin ise küçük
olduğunu ve gök ile kürenin
atmosferde ve suda yüzdüğünü
ileri sürmüştür. Bu kuram,
zamanının çok ilerisindeydi.
Zhang Heng’in gök ve yer küre
kaynaklarıyla değişimlerine
yönelik sorulara verdiği yanıtlar
da, diyalektik düşünceyi içermektedir.
Zhang Henhg’e göre, gök ve
yer birbirinden ayrılmadan önce
kaos durumu vardı; ayrıldıktan
sonra ise hafif olanı yükselerek
göğü, ağır olanı ise katılaşıp
çökerek yeri oluşturdu.
Yang enerjisi gök, yin
enerjisi ise yer küre olan
iki enerji, birbirini
etkileyerek dünyadaki her şeyi
yaratmıştır. Zhang Heng,
aralarındaki mesafe değişikliğiyle
gezegenlerin hareketlerindeki
hızı da yorumlamıştır.
Gezegenlerin dolaşımındaki
hızın güneşle aralarındaki
mesafesiyle ilgili olduğu, çağdaş
bilim tarafından kanıtlanmıştır.
Buradan Zhang Heng’in
konuyla ilgili olarak yaptığı
yorumda son derece mantıklı
ve bilimsel unsurların mevcut
olduğu anlaşılmıştır.
Yalnız kuramsal
incelemelere değil, pratiğe
de büyük önem veren Zhang
Heng, su saatli gök küresi
cihazıyla rüzgârlı
depremyazarı araştırıp
yapmıştır. Zhang Heng, dünyada
yaptığı bu ilk sismografla
M.S 138 yılında Çin’in
Shaanxi eyaletinde meydana
gelen bir depremi önceden
haber vermiştir. Su saatli gök
küresi cihazı, bugünkü dünya
küresi modeline benziyor. Aslında
başka bir bilimadamı tarafından
keşfedilip icat edilmiş gök
küresi cihazı üzerinde
yenilik getirerek onu ıslah
eden Zhang Heng, dişli çark
sistemiyle gök küresi ve su
saati arasında bağlantı
kurarak, su saatiyle gök küresini
düzenli bir şekilde döndürmüştür.
Gök küresi modeli, günde
tam bir devir yapar. Böylelikle
insanoğlu, evde gök küresi
modeline bakarak hangi saatte
hangi gezegenin nerede bulunduğunu
öğrenebilmiştir.
Zhang Heng, birçok
somut astronomik olay için gözlem
ve analiz yaparak Çin’in
Orta Ovaları bölgesinde gözlenen
yıldızların sayısının
2500 adet civarında olduğu
istatistiğini çıkarmış,
ay tutulmasının nedenini
bulmuş ve güneşin ayla olan
açı çapını aşağı yukarı
ölçmüştür. Zhang Heng,
sabah, akşam ve öğle
zamanlarındaki güneşin büyüklüğünün
farklı olduğunu belirtmiştir.
Sabah ve akşam güneş büyük,
öğleyin ise küçük görünür.
Bu, optik etkilerden kaynaklanır.
Sabah ve akşamları görece
karanlık durumda aydınlık
yere bakıldığı zaman büyük
görünür, öğle zamanı aydınlık
ortamda güneşe bakıldığında
küçük görünür. Örneğin,
yanan bir ateş gece büyük,
gündüz ise küçük görünür.
Zhang Heng’in bu açıklaması,
tam yeterli değildir, ama
belli kurallara uygundur.
Zhang Heng, astrologluğun
yanısıra, Doğu Han hanedanlığı
döneminde tanınmış bir
edebiyat yazarı ve ünlü bir
ressam olmuştur. Zhang Heng,
çizdiği resimlerle zamanın
altı meşhur ressamı arasında
yer almıştır. Çin’in
tarihi kitaplarına göre,
Zhang Heng, hayattayken bilim,
felsefe, edebiyat alanlarında
32 eser yazmıştır. Dürüstlüğünü
ve çalışkanlığını gösteren
“Ying Xian Fu”yu yazmış
olan Zhang Heng, insanlığın
yıldızlara yolculuk yapmasını
hayal eden “Si Xuan Fu”
ile Çin’in ilk bilim-kurgu
yazısının yazarı olmuştur.
Bundan başka, Zhang Heng’in
“Dong Jing Fu” ve “Xi
Jing Fu” gibi eserleri günümüzde
de kadar halk arasından elden
ele dolaşmaktadır. Zhang
Heng, bu iki yapıtta Dongjing
ve Xijing’in manzaralarını
tasvir etmiştir. Dongjing,
bugünkü Shaanxi eyaletinin
Xi’an kenti, Xijing ise bugünkü
Henan eyaletinin Luoyang
kentidir. Zhang Heng yazılarında
o bölgelerdeki halkın
geleneklerini süslü bir
anlatım ve dil ustalığıyla
nakletmiştir. Bu yazılarda
anlatılan halk sanat gösterileri,
Çin’in son derece değerli
akrobasi sanatının tarihinin
çok eskilere dayanmakta olduğunu
kanıtlamıştır.
|