Eski Çinli eczacı Li Shizhen
中国国际广播电台


       Geleneksel Çin hekimliği, son derece uzun bir tarihe dayanmaktadır. Bu konuda sayısız tanınmış Çinli doktor ve eczacı, dünyaya isimlerini duyurmuşlardır. 16. yüzyılda Çin’in Ming hanedanlığı döneminde, önemli bir doktor ve eczacı olan Li Shizhen yaşamış ve “Pen-tsao Kan-mu” adlı bir tıp ve eczacılık ansiklopedisi hazırlamıştır. Önemli klasiklerden biri sayılan bu ansiklopedi, Çin’in tıp ve eczacılık tarihinde çok mühim bir eser sayılmıştır. 

  Li Shizhen, 1518-1593 yılları arasında Çin’in Hubey Jinzhou bölgesinde doğmuştur. Bu bölge, hekimlikte ve tedavide kullanabilen şifalı ot ve bitkilerden yana zengindir. Babası doktor olan Li Shizhen, küçük yaştayken doğaya büyük ilgiyi duyuyordu. Li Shizhen, babasıyla sık sık dağlara çıkıp tedavi edici ot ve bitkileri topluyor ve ilaç yapıyordu. Fakat doktorluk mesleğini o dönemde toplumsal durum açısından çok aşağıdaydı. Li Shizhen’in babası, oğlunun okuyarak sarayda görev almak yoluyla hayata atılmasını istiyordu. 

  1541 yılında 14 yaşına basan ve becerikli bir yazar olan Li Shizhen, imparator tarafından düzenlenmiş sınava üç defa katılmasına rağmen sınavı kazanamamış ve görev almak üzere saraya girememiştir. Bundan sonra Li Shizhen, babasının izini takip ederek hekimliğe başlamıştır. Yoksul halka hizmet vermek için Li Shizhen, iyi bir doktor olmaya çalışıyordu. Li Shizhen, sık sık balıkçı, avcı, oduncu, köylü ve eczacı gibi insanlara giderek halk reçetelerini topluyordu. Li Shizhen, dikkatli gözleme ve deneme yoluyla ilaçların yapısını, bileşim, oluşum ve özelliklerini inceleyerek kavramıştır. 

  1551 yılında Li Shizhen, tanınmış bir doktor olmuştur. Kral Chu’nun oğlu, ağır bir hastalığa yakalanmış ve doktor Li Shizhen’den tedavi görmüş ve çabuk iyileşmiştir. Bundan çok memnun olan kral Chu, Li Shizhen’i saray sağlık enstitüsüne çağırarak orada çalışmasını istemiştir. 

  Taoist düşünceye tapınmış olan imparator, uzun ömürlü olup hiç ölmek istememiştir. Saray sağlık enstitüsündeki doktorların çoğu da, imparatorun bu batıl inancının etkisi altında kalmıştır. Rütbe ve zenginlik önünde güçsüz düşmemiş olan ve hep halka yardım etmek isteyen Li Shizhen, can sıkıcı saray enstitüsünde uzun zaman kalmak istemememiş ve bir yıl çalışmadan sonra görevinden istifa ederek memleketine dönmüştür. Li Shizhen, eskiden olduğu gibi doktorluk yapmak ve kitap yazmakla zamanını geçiriyordu. 

  Doktorluk yaparken Li Shizhen, atalar tarafından hazırlanmış “Ot ve Bitkiler” adlı klasik eczacılık kitabında bazı belirsizliklerin bulunduğunun farkına varmıştır. İlaçlardan kimisi yanlış sınıflanlandırılmış, kimisi doğru kaydedilmemişti, kimisi ise batıl itikat ve saçmalıklar gibi karışık düşüncelerle ve hatalarla doluydu. Bu, halkın sağlığıyla, hatta hayatıyla ilgili önemli bir konuydu. Yeni bir ilaç ve eczacılık ansiklopedisi derleyip hazırlamanın kendi sorumluluğu olduğunun bilicine varan Li Shizhen, 1522 yılında 35 yaşındayken bütün işini gücünü bırakmış, kendisini “Pen’tsao Kan-mu” ansiklopedisinin yazılmasına adamıştır. 

  Yeni ansiklopediyi derleyip hazırlamak için 800 hekimlik eseriyle diğer ilgili eski kitapları araştırıp okumuş, kendisinin toplayarak incelediği materyallerle başlattığı çalışmalara üç defa büyük değişiklikler getirmiştir. Ansiklopedinin hazırlanmasına tüm ailesinin fertleri katılmıştır. Oğuları, torunları ve öğrencileri de çalışmaların kontrolü, temize çekilmesi ve resim çizilmesine yardımcı olmuştur. 30 yıla yakın devamlı bir çaba sonucu, Li Shizhen, 1578 yılında nihayet “Pen’tsao Kan-mu” adlı ölümsüz şaheserini tamamlamıştır. 

  “Pen’tsao Kan-mu” tıp ansiklopedisi, 1 milyon 900 bin karakterli 50 cilt, 16 bölüm ve 60 kategoriden oluşuyor, 1892 çeşit bitkisel ilacı, 11 bin kadar reçeteyi ve ilaçların karışık durumlarını canlı bir şekilde gösteren ve insanın tanımasına kolaylık sağlayan binden fazla açıklamalı resmi kapsıyor. Ansiklopediye kaydedilen ilaçlar, örneğin, ot ve hayvan türü ilaçlar, bölümler ve kategoriler çerçevesinde daha bilimsel bir şekilde yeniden sınıflandırılmıştır. Avrupa’daki botanik tanımlayıcıları, ancak yaklaşık 200 yıl sonra, 1741 yılında benzeri sınıflandırmayı yapabilmiştir. “Pen’tsao Kan-mu” ansiklopedisinde atalarımızın hata ve bulanıklıkları aydınlığa kavuşturulmuş, yeni keşfedilen ilaçlarla fonksiyonları eklenmiştir. Li Shizhen, ansiklopedideki bazı batıl itikat ve saçmalıkları eleştirmiştir. Li Shizhen, Taoizmin hakim olduğu ve ölümsüzlük hapı yapımının reklâmının yapıldığı ve tıp bilimi alanında kör inaçların geniş şekilde yayıldığı bir dönemde yaşamıştır. Li Shizhen, sade materyalist görüşüyle yalancı ve hatalı, sözde bilimsel anlayışı çürütmüştür. 

  Kendini tamamen tıbba adayarak Çin halkının binlerce yıl içinde eczacılık alanında kazandığı tecrübeyi özetlemiş olan Li Shsizhen, “Pen’tsao Kan-mu” adlı en büyük eserini yeniden düzenleyerek yazmış, Çin’in eski çağdaki tıp bilimini doruğa götürmüş ve Çin’in eski çağlarındaki en büyük tıp ve eczacılık ustası olmuştur. “Pen’ts ao Kan-mu”, Japonya’da çevirilip yayımlanmış, sonra İngilizce, Fransızca, Almanca ve Latince gibi yabancı dillere de tercüme edilmiştir. “Pen’tsao Kan-mu” ansiklopedisi, 17. yüzyıldan bu yana, dünyanın her yerine yayılarak modern eczacılık araştırmacılarının ellerindeki vazgeçilmez önemli bir vesika haline gelmiştir.