Kuça mağaralarındaki göz kamaştırıcı duvar resimlerinde capcanlı resmedilen birçok hayvan da gizemli dinsel sanat anlayışının başka bir simgesi.
Budizm öğretisinde kuşların, hayvanların, böceklerin ve balıkların, insanlarla aynı kaynaktan geldiğine, zekâları ve ruhları olduğuna inanılır. Kızıl'daki 14. numaralı mağaranın tavanında bir maymun resmi bulunuyor. Yerde oturan bu maymun, sanki Budizm uygulamalarıyla meşgul gibi görünüyor. Başında lotus yaprağı olan maymunun ciddi yüz ifadesi ile gülünç giysisi arasındaki çarpıcı çelişki, resme bir yaşama sevinci katıyor.
Kızıl'daki 38. numaralı mağarada Maymunlar Kralı'nın, maymunları kurtarma öyküsü anlatılıyor. İmparatora ait meyve bahçesine yiyecek aramaya giden maymunlar burada fark edilmiş. İmparator, yakalanmaları için emir verince maymunlar ırmak kenarına kaçmış. Ama ırmağın üzerinde köprü yokmuş. Maymunlar Kralı, ırmağın öteki kıyısındaki bir ağacı tutmuş ve ırmağın üzerine uzanarak bir köprü gibi durmuş. Maymunlar, onun üzerinden geçip kurtulmuş. Ama gücü tükenen Maymunlar Kralı, ırmağa düşüp ölmüş.
Kuça'ya ait tarihi kayıtlara göre, o dönemde Kuça'da birçok tapınak bulunuyordu. Buradaki keşişlerin yaşamı Çin'in orta kesimindeki keşişlerinkine göre farklıydı. En büyük fark buradakilerin, her üç ayda başka bir tapınağa gitmelerinin gerekmesiydi.
Tapınaklar ve mağaralar, Budizm uygulamalarına göre farklı sınıflara ayılmış. Budizm uygulamalarına başlarsanız, ilk aşamada en alt sınıftaki tapınaklara gitmeniz gerekir. İlk aşamadaki uygulamaları tamamlayınca, ikinci ve üçüncü aşamadaki uygulamalar için, ikinci ya da üçüncü sınıftaki tapınaklara gidersiniz. Normalde, dördüncü sınıftaki keşişler için, "Yoksunluk Töreni" yapılır. Bu, Budizm öğretilerini genel olarak kavradığınız anlamına gelir. Bundan sonraki uygulamalar için başkalarının rehberliğine gerek yoktur; yani, bir yer bulup tek başınıza uygulamalarınıza devam edebilir ve ulaşmayı amaçladığınız sonuçlara adım adım varabilirsiniz.
Tapınakların ve mağaraların dışında, yüksek rütbeli rahipler Kuça'da Budizm'in gelişmesinin temsilcileri olmuştur. Bunlardan Kumarajiva, Kuça'da ve Çin'in orta kesimlerindeki en etkili rahip olmuştur.
Rivayete göre, daha küçük yaştayken annesinin izinden giderek rahip olan bu dâhi çocuk, her gün 4 bin Sutra ezberlemiş. Dağarcığımızda yer alan "dünya", "gelecek", "kâlp", "aşk ırmağı", "kül olmak" gibi sözler ve deyişler, Batı Bölgeleri'nde yaşayan bu üst düzey rahibin bize bıraktığı değerli manevi varlıklardır. Bu, Kumarajiva'nın Çin kültür tarihi üzerinde büyük etkide bulunduğunu açıkça gösteriyor.
Kumarajiva sayesinde Çin'in orta kesimlerinde ve Asya'nın doğusunda Budizm gelişti. Kasvetli dağ sırtları üzerinde yapılan mağaralar, kayda değer bir bağlantı olmuştu. Bu son derece önemlidir. Çünkü, çıplak taş duvarlar renklerle, figürlerle, öykülerle, düşüncelerle ve uygarlıkla zenginleşmişti.
Han Leran'ın, Kuça'daki duvar resimlerinin suretini çıkarmasından 40 yıl sonra başka bir ressam, büyük bir gayretle duvar resimlerini kopyalamaya başladı. On yıldan fazla çalışan Cao Yonghui, 300'den fazla duvar resminin kopyasını çıkardı. Cao, Kuça Budizmi'nin büyüsünü resimlerle insanların gözleri önüne serdi. Bu resimler sergilenince, tıpkı 40 yıl önce Han Leran'ın düzenlediği resim sergisi gibi, büyük bir ilgi gördü.
1928 yılında arkeolog Huang Wenbi, Xinjiang'daki Xinhe İlçesi'ne bağlı Üçkat kentinin kalıntılarında, Li Cong'a ait olan bronzdan yapılma bir mühür buldu. Burada yapılan kazılarda bir süre sonra, yatan koyun biçiminde bir mühür daha çıkarıldı. Bu, "Han Hanedanı Guiyi Qiang Reisi'nin Mührü" idi. Li Cong sıradan bir kişi değildi. Li, 2 bin yılı aşkın bir süre önce, Batı Han hanedanı yönetimindeki Batı Bölgeleri Valiliği'nin son yetkilisiydi. "Han Hanedanı Guiyi Qiang Reisi'nin Mührü"nün sahibi, Batı Han hanedanı döneminde merkezi hükümet tarafından atanmıştı. Yetkilinin asıl ismi bilinmiyor, ama tarihi kayıtlarda Li Cong'un isyanları bastırırken Qiang kabilesinden yardım aldığı belirtiliyor. Bu mühür, belki de Qiangların reisine aitti.
Kızılgâh'da 15 metre yükseklikteki uyarı kulesi, Kuça Irmağı'nın batı kıyısındaki bir kayanın üzerinde 2 bin yıl süreyle ayakta durdu. Kuça Irmağı boyunca doğrudan kuzeye giden yolun her önemli noktasında uyarı kulesi kalıntıları bulunuyor. Savaş, kültürün başka bir yayılma tarzıdır. İster saldırı, ister ricat halinde olsun, anayurdu ve sınırları koruma çabası, kültürlerin değişimine ve kaynaşmasına da yol açtı. Tang hanedanı sırasında merkezi hükümet, Kuça'da An'xi Komutanlığı kurarak Batı Bölgeleri'ni yöneten bir merkez oluşturdu. Ama bununla da kalmayıp 30 bin Han askerini Kuça'ya gönderdi. Kumtura mağarası, An'xi Komutanlığı Binası'nın yakınlarında bulundu. Hanlar tarafından oyulan bu mağarada keşişlerin çoğu Han kökenliydi. Bugüne kadar Kumtura mağarasında bulunan Han valilik kayıtlarında Huizeng, Fachao ve Jiemin gibi 30'dan fazla Han keşişinin isimlerinin yer aldığı görüldü. Bunun yanı sıra Kumtura mağaraları arasında birçok Arhat mağarası da vardı. Üst düzey Han rahiplerinin gömüldüğü bu mağaralar, Kuça ile Çin'in orta kesimleri arasında sıkı ilişkiler bulunduğu kanıtlıyor. Ayrıca, Kuça mağaralarındaki duvar resimlerinde, sık sık Çin'in orta kesimlerindeki resim tarzının kullanıldığı görülüyor.
Kuça resimlerinde en fazla görülen şekiller, elmas ve kafes motifleridir. Sutra veya Karma öyküleri anlatan resimlerin zeminini, genellikle ağaçlar ve dağ ormanları oluşturuyor. Ağaçlar, Çin'in orta kesimlerindeki 6 hanedan zamanında kullanılan tarzda resmediliyordu. Birçok ağaç, uzanmış bir kol ya da parmakları olabildiğince açılmış bir el olarak çiziliyordu. Bu tür resimler, Kuça mağaralarında erken döneme ait duvar resimlerinde sık sık görülüyor.
Almanlar Kızıl'da birçok tarihi eser ele geçirirken, Fransız Paul Pelliot 1907 yılında Kuça'ya geldi. Birkaç dili iyi bilen bir Sinolog olan Paul Pelliot'nun niyeti, "Tang Hanedanı'nın Batı Bölgeleri Kayıtları" adlı kitaptaki bilgilere dayanarak hazine bulmaktı. Pelliot, kitapta kayıtlı olan Qieli Tapınağı'nı bulmayı amaçlıyordu.
"Tang Hanedanı'nın Batı Bölgeleri Kayıtları" kitabında yüksek rütbeli rahip Xuan Zang, Qieli Tapınağı'nı şöyle anlatıyor: "Bir ırmağın iki kıyısında yer alan iki tapınağın da ismi aynıydı. Chaohu isimli bu tapınakların doğuda olanı ile batıda olanı simetrikti. Ağırbaşlı birer ifadesi olan Buda heykelleri, sanki insan elinden çıkma eserler gibi görünmüyordu. Buradaki keşişler, ağırbaşlı ve çalışkandır." Chaohu adıyla anılan tapınak Qieli Tapınağı, yani bugün Kuça'da gördüğümüz Subaş kalıntılarıdır.
Xuan Zang bu tapınakta bir aydan fazla süreyle ders verdi. Budizm sayesinde yapılan temaslar, kültürlerin kaynaşmasını sağladı.
