Shaolin Tapınağı deyince akla önce Kungfu geliyor. Ancak Kungfu bu tapınakta sağlıklı beden düsturunun sadece bir parçası... 800 yıllık bir eczanesi bulunan Shaolin Tapınağı'nın rahipleri, Song Dağı'ndan topladıkları bitkisel özlerle şifa dağıtıyor... Shaolin tıbbı ile geleneksel İslam tıp anlayışı arasındaki benzerliklerse tesadüften öte...

"Hayat

dört şeyle kaimdir, derdi babam

su ve ateş ve toprak.

Ve rüzgâr.

ona kendimi sonradan ben ekledim"

İsmet Özel

Jet Li'nin sinemaya adım attığı 1982 yapımı "Shaolin Si" (Şaolin Tapınağı) adlı film, Sui Hanedanı generali Wang Shichong'un halka eziyetiyle başlar. Jet Li'nin canlandırdığı Jue Yuan karakteri, acımasız Wang'ın elinden kaçarak Shaolin Tapınağı'na ulaşır, yorgunluktan ve aldığı yaralardan bitap vaziyette güçlükle kendini tapınağın kapısından içeri bırakır. Bu esnada Kungfu çalışan genç rahipler Jue Yuan'i içeri alırlar, artık takati kalmayan Jue Yuan bayılmıştır. Rahiplerden biri bu hasta genci tapınağa almak istemese de, bir diğer rahip şu atasözünü söyleyerek diğerlerini ikna eder: 救人一命胜造七级浮屠！Bir insanı kurtarmak, yedi katlı bir pagoda inşa etmekten değerlidir!

Shaolin rahipleri Jue Yuan'i sağlığına kavuşturur. Jue Yuan, kısa sürede ayağa kalkar, bir müddet tapınakta getir götür işlerine baktıktan sonra nihayet Kungfu eğitimlerine katılır.

Filmi izlerken, Shaolin'in, bizdeki dergahlar gibi düşeni kaldıran, dertlinin derdine deva olan yönü dikkat çekiyor. Jue Yuan'in kendini güç bela içeri attığı sahnede Shaolin'in büyük bir patırtıyla açılan kapısı, başka bir dünyaya, ümitsizlikten ümide açılan bir kapı gibi. "Bizim dergahımız ümitsizlik dergahı değildir" diyen Mevlana'nın daveti geliyor akla.

Kadim Doğu felsefesi! Hindistan, Çin, Anadolu... Aynı ümit, aynı davet, aynı birlik, aynı bilgelik. Hayata, dünyaya ve insana dair özünde aynı tasavvur, aynı tefekkür. Shaolin rahiplerinden Yanwu bunu şöyle açıklıyor: "Bütün inançlar evrenin nihai kaderi üzerine ortak bir anlayışa sahiptir, ancak bunu farklı yollarla ifade ederler." (Zhidao dergisi, 2014 Kış) Bu ayniyet, kadim Doğu'nun geleneksel tıp anlayışında da karşımıza çıkıyor.

Ekam sad vipra bahudha vadanti.

"Ebedi olan tektir, ama birçok adı vardır."

Rigveda

Shaolin'in şifa merkezi

Shaolin Tapınağı 495 yılında kuruldu. Burası Chan (Zen) Budizminin Çin'de kurucu tapınağı olarak biliniyor.

Budizm'in bir kolu olan Chan'in ortaya çıkışı Buda'ya kadar gidiyor. Geleneğe göre, Dharma öğretisini Gautama Buda'dan ilk alan kişi Kasyapa idi. Buda, bir vaaz esnasında hiçbir şey söylemeden elinde bir çiçek tutuyordu, öğrencilerden hiçbiri bu Çiçek Vaazı'nın ne anlama geldiğini anlamadı, sadece Kasyapa gülümsedi. Bu gülümseme, hikmetin söze gerek duyulmaksızın aktarılmasını simgeliyordu.

Bu öğreti, Kasyapa'dan 27 nesil sonra Bodhidharma tarafından Çin'e getirildi ve Dharmaparyaya kelimesine Çincede chan karşılığı verildi. Chan, Çin'den Kore ve Japonya'ya ulaştı. Bugün bu öğreti dünyada Zen Budizm'i adıyla biliniyor.

Tıpkı 627 yılında İslam'ı tebliğ için Çin'e gelen Ebu Vakkas ve arkadaşları gibi, Bodhidharma'nın Çin'deki ilk durağı da Guangzhou oldu. Daha sonra ülkenin kuzeyin geçen Bodhidharma, 527 yılında Shaolin Tapınağı'na ulaştı. Böylece Shaolin, Chan Budizminin kurucu tapınağı oldu.

Bodhidharma'nın tapınaktaki rahiplere fiziksel eğitim vererek burada Kungfu'nun başlamasına vesile olduğu rivayet ediliyor. Yine efsaneye göre Bodhidharma, tapınağın yakınında bir kayalığa çekilir, yüzünü bir taş duvara dönerek saatlerce, günlerce, aylarca meditasyona dalarmış. Gölgesinin zamanla karşısındaki kayaya işlediği ve silinmez bir iz bıraktığı söylenir...

Bugün bir holdinge dönüşen Shaolin Tapınağı, ticari faaliyetleri nedeniyle manevi havasını kaybetmekle eleştiriliyor. Açıkçası tapınağı gezerken kalabalıktan ve her şeyin bir şova dönüştürülmüş olmasından rahatsız oldum. Genç rahiplerden birine, bu durumdan rahatsız olup olmadıklarını sorduğumda "Biz dini faaliyetlerimizi arka tarafta ziyarete kapalı bir alanda yapıyoruz, o nedenle bizi pek etkilemiyor" dedi.

Shaolin Tapınağı'nı ziyaret ettiğimde en çok ilgimi çeken bölüm tapınak eczanesi oldu. Bütün dünyada Kungfu ile tanınan Shaolin Tapınağı'nın bir de eczanesi var. Bu eczanede onlarca çeşit bitkisel ilaç bulunuyor. Bitkilerin tamamı Çin'in beş ünlü dağından biri olan Song Dağı'ndan (嵩山) temin ediliyor.

3 İnanç – 1 Dağ

Buda, Konfüçyüs ve Lao Zi. Bu üç bilgenin öğretileri Çin'de çoğu zaman birbirini tamamlayıcı özelliğe sahip olmuştur. Bu dinsel senkretizm ortamında bir Çinli aynı anda Budizme, Konfüçyüsçülüğe ve Dao'ya inanabilir.

Henri Arvon, Budacılık adlı kitabında bu durumu şöyle açıklıyor:

"Bu bağlamda üç din iç içe geçmiştir ve birbirlerinden ayrılması mümkün olmayan bir bütündür. Çinli Konfüçyüsçü müdür, Daocu mudur, yoksa Budacı mıdır? Birçok Çinlinin kolay cevap veremeyeceği bir sorudur bu. Bir öğreti içinde yer alma, bazı koşullarda başka bir öğretiye hizmet etme olasılığını dışlamaz. Çinliler üç din olduğunu ama bunların tek bir aile oluşturduğunu söylerler." (Budacılık, Dost Kitabevi Yayınları)

Bu üç öğretinin hangi zeminde birbirini tamamladığı kuşkusuz ayrı bir çalışma konusu; Çin'de "üç inanç birliğini" bu yazıda bahse değer kılan unsur Song Dağı.

Song Dağı, Çin'de üç inancın bir arada bulunduğu özel bir yer. Budist Shaolin Tapınağı, Songyang Konfüçyüs Akademisi ve Daocu Zhongyue Tapınağı, aynı dağın eteklerinde iç içe bulunuyor. Shaolin Tapınağı'nın avlusundaki bir kitabede yer alan "Üç İnanç Birliği" figürü, bu iç içe geçişin sembolik ifadelerinden biri.

Song Dağı, manevi iklimiyle inananları kendisine çekmenin yanında, sunduğu şifalı bitkilerle de hastanın derdine derman oluyor. Shaolin eczanesinden sorumlu "rahip doktor" Shi Yanlin, "Song Dağı, Çin tıbbının kaynağıdır" diyor ve şunları ekliyor:

SES FONU:

"Çin tıbbının kaynağı Song Dağı'dır. Shaolin Tapınağı'ndaki Tıp Budası'nı dünyada başka bir yerde göremezsiniz. Bu Budanın ayakları yere basıyor. Demek ki o insanların arasına girmek istiyor, insanları kurtarmak istiyor."

Song Dağı'nda 800 çeşit şifalı bitki yetişiyor. Bunlardan 13 tanesi, "Shaolin'in 13 Şifalı Bitkisi" olarak biliniyor. Bu özel bitkilerden bazıları Melekotu (Angelica sinensis), Scirpus fluviatilis (River bulrush), Davallia mariessi, Rosa banksiae, Caesalpina sappan ve Corydalis yanhusuo.

SES FONU: "Shaolin eczanesinin 800 yıllık tarihi var."

Eczaneden sorumlu rahip Shi Yanlin, Shaolin eczanesinin 800 yıllık tarihi olduğunu söylüyor. Eczane 1217 yılında Zhilong adlı bir rahip tarafından kurulmuş. Bu 800 yıllık tarih boyunca, zaten özünde çok da farklı olmayan Budizm tıbbı ile geleneksel Çin tıbbı iç içe geçmiş.

"Doktora gitmek sorumsuzluktur!"

Çin tıbbının temeli ying ile yang arasındaki denge. Budist tıp pratiği ise sebep-sonuç ilişkisine bakıyor. İki tıp arasında patolojik farklar da var. Çin tıbbı dahili ve harici sebepleri dikkate alıyor. Dahili sebepler için, duygusal değişimler neticesinde oluşan haleti ruhiye diyebiliriz, neşe, hüzün, stres gibi. Rüzgar, soğuk, kuru hava, nem ve bunun gibi durumlarsa harici sebepler. Bu sebepler arasındaki uyumsuzluk ve dengesizlik hastalığa yol açıyor. Budist tıp anlayışında üç dahili sebep var: Cahillik, bağımlılık ve hoşnutsuzluk. Budizm'de harici sebepler dört elementin uyumsuzluğuyla kendini gösterirken (toprak, su, ateş ve rüzgar), Çin tıbbı beş elementte uyum arıyor. (Wu Xing, odun, ateş, toprak, metal ve su) Geleneksel İslam tıbbına göreyse dört temel element, vücutta "ahlat-ı erbaa" adı verilen dört sıvı olarak bulunuyor: Kan, sarı safra, kara safra ve balgam. Hem Çin hem de İslam düşüncesinde, bu elementlerin, vücuttaki sıvılarla, mevsimlerle, yiyeceklerle, burçlarla, müzik makamlarıyla, renklerle, tatlarla, tedavi yöntemleriyle, vücudun uzuvlarıyla ilişkisi olduğuna inanılıyor.

Budist, Çin ve İslam tıplarının ortak yanları, insan bedenini kısmi olarak inceleyen Batı tıbbının aksine, vücudu bir bütün olarak inceleme teşebbüsleri. Kadim Doğu'da insan, yekpare bir bütündür. Tasavvufta, varlık, bir bütün olarak telakki edilir. Vücudun herhangi bir yerinde hastalık varsa, sadece hastalığın kendini gösterdiği yere değil, bütüne bakmak lazımdır; gerçek tedavi, hastalığın sebeplerini ve etkilerini teşhis etmektir. Kendini ve doğayı tanımayan biri, hastalıktan kurtulamaz. İnsanın kendini bilmesinin başlangıcı kendi bedenini bilmektir. Hakikat ile sağlık kol kola yürür.

Shaolin'de görüşme fırsatı bulduğum doktor rahip Shi Yanlin'e göre, doktora gitmek bir sorumsuzluk. Her hastalığın bir sebebi vardır ve insan bu sebepleri bilmelidir. Doğadan gelip doğada büyüyen ve yine doğaya dönecek olan insan, sağlıklı yaşamak için doğayı tanımalıdır. Doğayı bilmeyen kendini bilemez. Doğayı bilen insan kendi kendinin doktoru olur.

Shaolin'de 3 tedavi yöntemi

Shaolin'de üç tedavi yöntemi uygulanıyor: Chan, Kungfu ve yemek.

Chan yöntemi meditasyona dayanıyor. Meditasyonun amacı moral motivasyonunu yükseltmek. İnsanın morali bozuksa, her şey bozulur. Psikolojik rahatsızlıklar meditasyonla tedavi ediliyor; çünkü Shaolin rahiplerine göre her şeyin başı huzur! Shaolin deyince herkesin aklına elbette önce Kungfu geliyor, ancak Kungfu bir dövüş sanatı olmaktan öte, bir tedavi yöntemi. Vücudun enerjisini ve kanını dengeleyen Kungfu, işlevsel rahatsızlıkları önleyebiliyor. Bir diğer yöntemse yemek. Uygun besinler seçilerek enerji artırılması amaçlanıyor. Rahip Shi Yanlin, Çin mutfağının sağlıklı yaşam için son derece uygun olduğu görüşünde. Hangi mevsimde hangi yemek yenmeli, buna dikkat edilmeli.

Bir gün dudağımda uçuk çıktığında Çinli bir arkadaşım bende shanghuo (上火) olduğunu, iltihabın bundan kaynaklandığını söyledi. Son günlerde neler yediğimi ve ciddi hava değişimine maruz kalıp kalmadığımı sordu... İlk kez duyduğum bu kavramın ne olduğunu araştırmaya başladığımda, basit anlamda vücudun ateşlenmesinden daha fazlası olduğunu öğrendim. Shanghuo, vücut ısısın yükselmesi demek. Kabızlık, göz nezlesi, burun ve ağızda iltihap gibi semptomları var. Bazı besinler vücut ısısını artıyor ve shanghuo oluyor, bazı besinlerse ısıyı düşürüyor ve buna da quhuo (去火) deniyor. Yemek yerken bu dengeyi gözetmek çok önemli. Yaşam hep bir itidal arayışı, her durumda.

Çin'de yaşamaya başladıktan sonra kendimdeki sağlıklı fiziksel dönüşümü düşünüce, rahibin ne kadar haklı olduğunu söyleyebilirim. Yemek sadece vücudu dengelemekle kalmıyor, insan düşüncesini de etkiliyor. Damak tadı gelişen insanın ufku da genişliyor. Fazlalıklarından kurtulup bedeni hafifleyen insanın zihni sadeleşiyor.

Shaolin eczanesinden sorumlu rahip Shi Yanlin neden sağlığa bu kadar önem verdiklerini şöyle açıklıyor: "İnsan sağlıklı olursa, sağlıklı düşünür! Sağlıklı düşünen insan, daha yoğun meditasyon yapar ve aydınlanmaya daha çok yaklaşır."

Geleneksel Çin düşüncesinin hakikat ile sağlık arasında kurduğu ilişki, bizde hikmet ile tababet arasındaki ilişkiye denk düşüyor. Divan şairi Nâbi'ye göre ilim iki türlüdür, biri beden ilmi, diğeri din ilmi. Ancak şaire göre beden ilmi, din ilminden önce gelir, çünkü kişi hasta olsa "aklı bağlanır, bedeni zayıf düşer" ve bu durumda din ilmini tahsil edemez.

Geleneksel Çin ve Budizm tıbbı ile İslam tıbbının yakınlığı bununla da sınırlı değil; rahip Shi Yanlin, sohbetimizin sağlıklı beslenmeyle ilgili bölümünü tamamlarken, bir tavsiyede bulunuyor: "Ara sıra oruç tutup bedeni dinlendirmekte fayda var! Yıl içinde bir müddet yemek yememek lazım. Böylece vücut temizlenir, pislik dışarı çıkar."

Modern tıp eleştirisi

"Kungfu ilaçtır"

Shi Yanlin, modern tıbbın insanı hastalıktan kurtaramayacağını ve gelecekte herkesin kendi kendinin doktoru olacağını savunuyor. Rahibe göre Batılı ilaçlar ve doktorlar işlevini yitirecek ve Shaolin'de uygulanan Chan tıbbına gelecekte daha çok ihtiyaç olacak.

Rahip Shi Yanlin'le eczanede sohbet ederken, genç rahiplerden biri bize sürekli çay ikram ediyor. Ayakkabılarını çıkaran rahip bambu sandalyesinde bağdaş kurarak oturuyor, bir yandan elindeki uzun tespihi çekiyor. "Kungfu'ya şimdi daha çok ihtiyaç var" diyor Shi Yanlin, "Çünkü modern insan çok hareketsiz ve stresli. İnsanın hareket etmeyen organlarında kanser oluyor, kalpte kanser olmaz, çünkü kalp atıyor."

Rahip Shi Yanlin'e göre Kungfu da bir çeşit ilaç:

SES FONU:

"Birçok ülkede ilaç kavramı yanlış anlaşılıyor. İlacın ne olduğunu eski Çinliler çok iyi biliyordu: Geleneksel yao (藥) karakterinin tepesinde otu simgeleyen bir bileşen var. Karakterin alt kısmındaysa mutluluk anlamına gelen bir başka bileşen görülüyor. Yani mutluluk en iyi ilaçtır. Bu kalp ilacıdır. Kungfu da bir ilaç olarak kullanılır. Hatta biz 'Chanwuheyi' (禅武合一) deriz, yani Chan ve Kungfu bir bütündür."

Geleneksel Çin tıbbında ilaçlar coğrafi olarak üçe ayrılıyor. Kuzey ilaçları, güney ilaçları ve ortak kesim ilaçları. Orta kesim, geleneksel Çin tıbbının kaynağı. Shaolin tıbbı da bitkisel özlerini bu bölgeden temin ediyor. Kuzey Çin'de yaşayan bir kişinin, kuzey ilaçlarını kullanması, güney Çin'de yaşayan kişininse bu bölgenin ilaçlarını kullanması tavsiye ediliyor. Çünkü insanın, yaşadığı bölgenin havasıyla, suyuyla ve toprağıyla kurduğu bir ilişki var, ancak aynı ilişkinin ürünü olan bitkisel ilaçlar kişide etki yaratabilir. Sadece ilaçlar konusunda değil, Çinliler yemek seçerken de bölgesel özelliklere dikkat ediyorlar. Nerede ne yemek veya yememek lazım, bu çok önemli bir günlük yaşam bilgisi. İnsanın dengesini bozmaması ve değişen iklim özellikleriyle ilişkisini tesis etmesi lazım. Bu ilişkinin bozulması durumuna 水土不服 Shuitubufu deniyor, yani bir yerin iklimine uyum sağlayamamak...

Sohbetimizin bu bölümünde rahip modern yaşam tarzını eleştirmeye başlıyor: "Mesela klima çok kötü bir alet, kan dolaşımına zarar veriyor ve qi'yi (enerji) olumsuz etkiliyor."

Rahibe göre insanın sağlıklı yaşama kavuşması ancak iyi bir ahlak eğitimiyle mümkün olabilir. Shi Yanlin, bu konuda şikayetçi olduğunu gizlemiyor, "Günümüzde ahlak eğitimi çok yetersiz" diyor, "Geleneksel kültürümüzde ahlak çok önemliydi."

Düzen yıkıldı, müzik bozuldu!

礼崩乐坏

Li Beng Yue Huai

Çincede şöyle bir söz var: Li Beng Yue Huai; Düzen yıkılırsa, müzik bozulur. Melodi ve ritim, uyumun temelidir. Sima Qian, Tarih Kayıtları'nda müziğin damarlardaki kan dolaşımını yoğunlaştırdığını, maneviyatı güçlendirdiğini ve insanı dinginleştirdiğini yazıyor. Wu Xing adı verilen beş element, pentatonik ölçekte (gong, shang, jue, zhi, yu) oluşur ve beş duygu yaratır. (Kızgınlık, mutluluk, arzu, endişe ve korku.)

Shaolin tıbbında müzik çok önemli bir yer tutuyor. Shaolin rahiplerine göre, hastalık varsa, vücudun ritmi bozulmuş demektir ve ritmi yeniden yakalamanın yolu müziktir. "İnsanın nabzını ölçmeyi biz keşfettik" diyen rahip Shi Yanlin, vücudu iyi dinlemek lazım diyor, kalbi dinlemek, akciğeri dinlemek...

SES FONU:

"Eski Çin'de müzikle tedavi yöntemi uygulanırdı. Müzik sadece bir insanı tedavi etmekle kalmaz, bütün bir ülkeyi yönetebilir. Her ülkenin bir ana ritmi vardır. Ancak bu ritmi kaybediyoruz. İnsanlığın müzikten ayrılması mümkün değil."

Bir tedavi yöntemi olarak musiki, hem eski Türklerde hem de İslam tıbbında yaygın olarak kullanılırdı. Akıl hastalarının musiki, doğal sesler ve kokularla tedavi edildiği Edirne'deki Sultan II. Bayezid Darüşşifası bunun örneklerinden biri. Burası, sahnesi ve musiki topluluğu olan bir hastane... Bu topluluk belli günlerde hastalara konser veriyordu. Hastalığın türüne uygun makamlar seçilirdi. Müzikle tedavi İslam öncesi Türk kültüründe de başvurulan bir yöntemdi. Kopuz, dombra, kam davulu gibi çalgılar ruhsal bozuklukları gidermek ve vücuda ritim kazandırmak için çalınıyordu. Bugün halen Orta Asya'daki çeşitli Türk topluluklarının tedavi amaçlı Baksı dansı yaptıkları biliniyor.

Shaolin rahipleri deprem bölgesinde

Shaolin Tapınağı hayır hasenat işlerinde de kendini gösteriyor. Shaolin rahipleri özellikle deprem meydana gelen bölgelere koşup halka yardım etmek istiyor. Tapınağın kendine ait bir sağlık aracı bile var, hatta bu araç içinde ameliyat bile yapılabiliyor... 2008 yılında Wenchuan depreminden sonra Shaolin rahipleri hemen bölgeye giderek burada arama kurtarma ve ilkyardım çalışmaları yaptı. Ancak Yaan depreminde bölgeye giremediler.

Rahip Shi Yanlin "Çin'de böyle hayır işlerini düzenleyen bir yasa yok" diyor ve bunun bazen sıkıntı yarattığını belirtiyor: "Deprem bölgesinde insanlar bizi görünce heyecanlanıyorlar, onları motive ediyoruz. Deprem sonrasında bizim iki görevimiz var, hem yaralıları tedavi edebiliriz hem de ölenler için dua edebiliriz."

Bugün insanlar yolda düşen birine bile yardım etmekten korkuyor diyen Shi Yanlin'e göre yardımlaşmak vücuttaki qi'yi artırır.

Shaolin eczanesinden ayrılırken kendimi çok rahat ve hafif hissediyorum. Rahip Shi Yanlin bana hongmu'dan yapılmış bir Shaolin tespihi hediye ediyor, ben de ona kendi Oltu taşı tespihimi veriyorum. Song Dağı'ndan inerken aklıma şair Nabi'nin oğluna tavsiyesi geliyor:

Hak seni itmeye muhtâc-ı hakîm

Tûl-ı 'ömr ile vire tab'-ı selîm

(Hak seni doktora muhtaç etmesin

Sağlıklı bir ömür versin)

Yararlanılan Kaynaklar:

Buddhism in China, Ling Haicheng, China Intercontinental Press

Budacılık, Henri Arvon, Dost Kitabevi Yayınları

知道(Zhidao) dergisi, 2014 Kış

Ahlât-ı Erbaa ve Fuzûlî'nin hekimliği

http://www.sdplatform.com/Yazilar/Kose-Yazilari/382/Ahlt-i-Erbaa-ve-Fuzlnin-hekimligi.aspx

Bir Osmanlı münevverinin tıp ve hekimlerle yönelik değerlendirmeleri

http://www.sdplatform.com/Dergi/283/Bir-Osmanli-munevverinin-tip-ve-hekimlerle-yonelik-degerlendirmeleri.aspxhttp://www.aa.com.tr/tr/dunya/515955--libyada-savas-ucaklari-petrol-tankerine-saldirdi