Uzun bir kültür ve medeniyet tarihine sahip olan Çin'in dört bir yanı elbette müzelerle ve tarihi eserlerle dolu. Ancak bir de Çin'den çalınanlar var! Savaş şartlarında çeşitli sebeplerle Çin'de çalınan eserlerinin sayısı milyonlarda ifade ediliyor. Çin, bu eserleri anayurduna döndürmek için yoğun çaba sarf ediyor. Son günlerde Budapeşte'de sergilenen Buda heykeli bunlardan sadece biri...

Geçici bir sergi nedeniyle Hollanda'dan Budapeşte'deki Doğal Tarih Müzesi'ne götürülen Buda heykeli, Çin'in kültür mirası kurumlarını harekete geçirdi. Çin tarafı, heykelin 1995 yılında kendilerinden çalındığını belirtiyor, kanıtları ortaya koyuyor.

Buda heykeli şu an Hollandalı bir koleksiyonerin elinde bulunuyor, heykelin 1995 yılında Hong Kong'tan Amsterdam'a gönderildiği sanılıyor, aynı yıl Çin'de bir Buda heykelinin çalındığına dair kayıtlar var.

Budapeşte'deki serginin aslında 17 Mayıs'a kadar sürmesi planlanıyordu, ancak heykelin Hollandalı sahibi, eseri sergiden çekme kararı aldı.

Heykelin, Fujian eyaletindeki bir köyde bulunan tapınaktan çalındığı sanılıyor. Fujian Datian Müzesi sözcüsü, "Buda heykelinin 1995 yılında Çin'den çalındığını kanıtlayan güçlü deliller var" diyor.

Budapeşte'deki sergiye gönderilen heykel ile Datina Müzesi arşivinde bulunan çalıntı heykele ait fotoğraflar karşılaştırıldığında, yüz ifadelerindeki benzerlik dikkat çekiyor. Heykelin karnı, elleri ve üzerindeki çizikler, şüpheye yer bırakmıyor. Ayrıca, Hollandalı koleksiyonerin elindeki heykelin şekli, yüksekliği ve ağırlığı da, müzedeki bilgilerle örtüşüyor. Buda'nın üzerine oturduğu heykele kazınmış Çince karakterlerin benzerliği de cabası.

Araştırmalara göre, Zhanggong adlı mumya, yerel bir kabilenin atasıydı. Hastaların derdine deva olduğuna inanılan bu keşiş, Budizm'in yayılmasında etkili oldu. 37 yaşında öldüğünde bedeni mumyalandı ve bir heykele yerleştirildi. Bu heykelin bulunduğu köy, inançlı köylülerin sık ziyaret ettiği yerlerden biriydi.

"İade etmeye hazırım"

Bu tartışmalar sürerken, bin yıllık heykeli elinde bulunduran Hollandalı koleksiyoner, Amsterdam merkezli NRC Handelsblad gazetesine bir açıklama yaparak, heykelin Çin'de çalındığı kanıtlanırsa iade etmeye hazır olduğunu ifade etti. Gerekirse DNA testi bile yapılması bekleniyor. Amsterdam'da mimar olarak çalışan koleksiyonerin, 1995 yılında 40,000 florin ($19,786) ödeyerek heykeli satın aldığı belirtiliyor.

10 milyon eser anayurdundan uzakta

Çin Kültürel Eserler Derneği'nin verilerine göre, 1840 yılından bu yana savaş şartları ve yasadışı ticari faaliyetler nedeniyle Çin'e ait 10 milyondan fazla eser kaybolmuş durumda. UNESCO, 1,67 milyon Çin eserinin 47 ülkedeki 200'den fazla müzede yer aldığını tespit etmiş durumda. Kişisel koleksiyonlardaki eserler de dahil edildiğinde bu sayı katlanıyor.

Kayıp ve çalıntı eserler çok büyük bir hazine oluşturuyor: Klasik resimler, hat eserleri, bronzlar, porselenler, Çincenin ilk yazılı örneklerinin bulunduğu kehanet kemikleri, antik kitaplar ve kayıtlar... Özelikle İpek Yolu güzergahındaki bölgeler, 20. yüzyılın başlarında Batılı "seyyahların" uğrak yerleri olduğu için, Türk kültürü ve Türkçe için de son derece önemli kaynakların kaybolduğu biliniyor.

Çalıntı eserlerin çoğu İngiltere, Fransa, ABD ve Japonya'da bulunuyor. British Museum'da 23 bin parçadan fazla Çin eseri var. 300 bin parça kayıp kehanet kemiğinin 13 bin parçası Japonya'da. Çin, son yıllarda kayıp eserlerini geri getirmek için yoğun çaba sarf ediyor.

Brisith Museum'da bulunan Gu Kaizhi'nin "Saray Kadınlarına Nasihatler" adlı ipek rulo resmi en değerli örneklerden biri. Eserin asli 4. yüzyıla tarihleniyor. Müzedeki kopyanın ise 7. yüzyılda Tang döneminde kalma olduğu sanılıyor. Aynı eserin Song Hanedanı dönemine ait bir kopyası Beijing'de Yasak Kent müzesinde saklanıyor.

The David Vases. Yine British Museum'da yer alan bu iki kase, belki de dünyanın en çok bilinen kaseleri. Bu kaseler, mavi-beyaz porselenlerin en önemli örneklerinden kabul ediliyor. Oldukça geniş bir Çin seramikleri koleksiyonuna sahip Sir Percival David'den (1892-1964) dolayı kaseler David Kaseleri olarak anılıyor.

22 bin ruloluk ansiklopedi de uçtu!

Dünyanın farklı müze ve kütüphanelerinde çeşitli parçaları muhafaza edilen "Yongle Dadian", yani Yongle Ansiklopedisi, Çin'den çalınan en önemli eserlerden biri. Bu eser Ming İmparatoru Yongle'nin hükümdarlığının ilk yılında (1403) hazırlanmaya başlandı ve 1408 yılında tamamlandı. Çincede tür olarak leishu denilen, Batı dillerine ansiklopedi olarak çevrilen eserin hazırlanmasında 2 bin 169 bilgin görev aldı.

22 bin 937 adet el yazımı rulodan oluşan ansiklopedi 11 bin 95 cilt ve 370 milyon kelimeden oluşuyor. Seri içinde 8 bin antik kitap ve tarihi kayıtlar yer alıyor. Feodal Çin'deki en geniş ansiklopedi olarak biliniyor. Yongle Dadian, meşhur "Encyclopedia of Britain"den 300 yıl önce yazıldı. Afyon Savaşları, Boxer Ayaklanması ve birbirini izleyen karmaşa ve kaos döneminde, İngiliz ve Fransızlar Çin'in dört bir yanını yağmalama fırsatı buldu. Başkentin tarihi sarayları, parkları talan edildi. Yongle Ansiklopedisi de bundan nasibini aldı. Bugün bu eserin üretildiği Beijing'de çok az sayıda cilt kalmış durumda.

Bu eserin dünya genelinde hangi müze ve kütüphanelerde tutulduğuna bakarak bu "yağmanın" faillerini kısmen teşhis edebiliriz: ABD Kongresi'nin kütüphanesinde 41 cilt, British Library, Oxford'daki Bodleian Kütüphanesi, Londra Üniversitesi ve Cambridge Üniversitesi Kütüphanesi'nde 51 cilt, Almanya'daki çeşitli kütüphanelerde 5 cilt...

En fazla Çin Eseri hangi ülkede?

"Asya'nın hasta adamı" Çin, 19 ve 20. yüzyıllarda savaş, işgal ve ayaklanmalarla boğuşurken, olan tarihi eserlere oldu. Binlerce eser, yerin yurdundan alınarak, gemi ve uçaklarla uzak diyarlara taşındı.

Peki, en fazla Çin eseri hangi ülkede?

Bu soruya yanıt vermek zor olmasa gerek; birçok kez Çin'i işgal eden Japonya, bilhassa 1937'den sonra kapsamlı işgale kalkıştı. Pek çok kent Japonların kontrolüne geçti. Tang Hanedanı döneminden beri Çin kültüründen çok derin şekilde etkilenen Japonya, Çin kültürünün inceliklerini Batılılara göre daha çok biliyordu; tabiri caizse "aslan payını" onlar götürdü. Japonya'da Çin'den götürülen 15 binden fazla eser olduğu tahmin ediliyor.