ABD-Çin ilişkileri dünyayı değiştirdi

    Çin ile ABD arasında büyükelçilik düzeyinde diplomatik ilişki kurulmasının 30. yıldönümü, bugün (1 Ocak) kutlandı. ABD'nin eski Ulusal Güvenlik Danışmanları'ndan Zbigniew Brzezinski, iki ülke arasında diplomatik ilişki kurulmasının yalnızca diplomatik açıdan değil, stratejik açıdan da büyük önem taşıdığını belirterek, bu önemli olayla dünyanın stratejik düzeninin yeniden şekillendiğini söyledi. Jimmy Carter döneminde Ulusal Güvenlik Danışmanlığı görevinde bulunarak Çin'le diplomatik ilişki kurulması sürecinde bizzat yer alan Brzezinski, kısa süre önce Washington'da Çin Uluslararası Radyosu (CRI) muhabirine verdiği demeçte, Çin'in geçen 30 yılda barışçı gelişme yolunda kat ettiği önemli mesafe nedeniyle iki ülkenin uluslararası işlerde giderek daha önemli rol oynadığının altını çizdi.

    Dönemin ABD Başkanı Richard Nixon'un Çin Başbakanı Zhou Enlai'in daveti üzerine 21-28 Şubat 1972 tarihleri arasında Çin'e yaptığı ziyaretle Çin-ABD ilişkilerindeki kalın buzlar kırılmıştı. Bu tarihi ziyaret sırasında iki taraf arasında 28 Şubat günü Shanghai'da Çin-ABD Ortak Bildirisi yayımlanmıştı. Ancak Nixon'un "Watergate" skandalı nedeniyle görevinden ayrılması nedeniyle iki ülke arasında diplomatik ilişki kurulamadı. Başkan Gerald Ford döneminde yeni atılım kaydedilemeyen Çin-ABD ilişkileri, ancak Jimmy Carter'ın başkanlık süresinde "bahar" döneminde girdi. Jimmy Carter, geçen yıl Aralık ayının başlarında CRI'ye verdiği demeçte, "Çin'le diplomatik ilişki kurulması, hayatımda verdiğim en doğru kararlardan biridir" diye konuşmuştu. Bu süreçte önemli rol oynayan Brzezinski, o yılları hatırlatırken şunları söyledi:

    "Çin'le diplomatik ilişki kurulması süreci 1977 ve 1978 yıllarında oldukça yavaş ilerliyordu. Ancak o zamanki yönetimimiz, Çin'le diplomatik ilişki kurma kararı almıştır. Jimmy Carter'in göreve başladığı ilk yılda dış politika alanında bana verdiği ilk görevler arasında Çin'le ilişki kurmak vardı."

    Jimmy Carter yönetimi, 1978'de Çin'le resmi ilişki kurma çalışmalarını hızlandırdı. Resmi ilişki kurulması için hazırlık yapmak üzere o yılın Mayıs ayında ilk kez Çin'i ziyaret eden Brzezinski, şunları anlattı:

    "Başkan Carter, beni Çin liderleriyle görüşmek üzere Çin'e gönderdi. Ancak yola çıkmadan önce, Çin'de kimlerle görüşeceğimizi bile bilmiyorduk. Uçağımız Beijing'e inerken, yardımcı Prof. Michael Oxenburg kulağıma 'Eğer bizi Dışişleri Bakanı karşılarsa, Çin'in bu ziyarete önem verdiğini anlamış olacağız' diye fısıldadı."

    Nitekim Brzezinski ve beraberindeki heyet, havaalanında dönemin Çin Dışişleri Bakanı Huang Hua tarafından karşılanmıştı. Brzezinski'nin Beijing'deki muhatabı da dönemin dış işlerinden sorumlu Başbakan Yardımcısı Deng Xiaoping oldu. İkibuçuk saat süren görüşme ve ardından Deng Xiaoping tarafından verilen akşam yemeğinde diplomatik ilişki kurulmasıyla ilgili düzenlemeler ele alındı.

     Brzezinski'nin ziyaretinden yedi ay sonra Çin ile ABD arasında diplomatik ilişki kuruldu ve bunun hemen sonrasında Deng Xiaoping, ABD'yi ziyaret eden Yeni Çin'in ilk lideri oldu. Çin'le diplomatik ilişki kurulmasının stratejik açıdan derin önem taşıdığını vurgulayan Brzezinski, ikili ilişkiler hakkındaki düşüncelerini şöyle aktardı:

     "Bundan 30 yıl önce Çin'le aslında yalnızca diplomatik ilişki değil, öze ilişkin stratejik bir bağlantı da kurmuş olduk. Bu olay, Soğuk Savaş dönemindeki stratejik ilişkilerde köklü bir değişim yarattı. Hatta bir bakıma bunun, Soğuk Savaş'ın sona ermesinde de rol oynadığını düşünüyorum."

     ABD'nin en tanınmış uluslararası strateji uzmanlarından biri olarak kabul edilen Brzezinski, ABD ile Çin arasında resmi ilişki kurulmasının dünyadaki stratejik ve diplomatik düzeni değiştirdiğini savunarak, Çin'in gücünün sürekli olarak artmasıyla iki ülke arasında uluslararası işlerdeki işbirliğinin de giderek genişlediğini kaydetti. Brzezinski, bu konuda şöyle konuştu:

     "Çin, birçok uluslararası sorunun çözümünde hızlandırıcı bir rol oynuyor. Bunun en iyi örneği, Kore Yarımadası'ndaki nükleer sorunun çözüm süreci oldu. Bana göre Çin, kendisinin de dediği gibi barışçı bir kalkınma gerçekleştirmektedir."

     İki ülkenin geçen 30 yıl boyunca birbirlerine daha bağımlı hale geldiğine işaret eden Brzezinski, bu ilişkilerin gerek genişliğinin, gerekse derinliğinin diplomatik ilişki kurulması sırasındaki tahminleri çoktan aştığını savunarak sözlerini şöyle sürdürdü:

     "ABD ile Çin arasında diplomatik ilişki kurulması, uluslararası ilişkilerde kaydedilen en önemli değişimlerden biri oldu. Bu ilişki, ikili boyutu çoktan aşarak dünya düzenindeki değişimde son derece önemli bir rol oynadı. Uluslararası arenaya dönerek barışçı kalkınma gerçekleştiren Çin, şimdiki başarılarını bundan sonra da sürdürmesi durumunda dünyanın en önemli güçleri arasında yer alacaktır."