Hezhe milliyetinin kültür mirası

    Hezhe, Çin'de nüfusu az olan milliyetlerden biridir. Hezheler, ülkenin kuzeydoğusunda yer alan Heilongjiang eyaletinin Wusuli Nehri'nin kıyısında nesilden nesile yaşıyor. Kendi yazı dili olmayan Hezheler, konuşma diliyle kendine özgü "İmakan" sanatını koruyor. Bu konuşma ve şarkı söyleme tarzı, 2006 yılında Çin'in Birinci Grup Maddi Olmayan Kültür Mirasları Listesi'ne alındı.

    Şimdi dinlediğiniz bu ses, Çin Halk Cumhuriyeti'nin 30. Kuruluş yıldönümünün kutlandığı Ekim 1979'da, Hezheli sanatçı Wu Liangui'nin Beijing'de düzenlenen konserde söylediği şarkı kaydından alındı. Torunları, dedelerinin konserde milli kıyafetiyle sahnede "İmakan" söylediğini ve özel ezgisinin seyircileri sarhoş ettiğini söyledi.

    "İmakan", Hezhe milliyetinin tarih ve kültürünün "ders kitabı" olarak kabul ediliyor. "İmakan"lar, Hezhe milliyetinin tarihini, kahramanlarını, sosyal yaşamını ve dini inancını anlatıyor. Bir bölümde konuşma ve bir bölümde şarkı söyleme tarzındaki "İmakan" aktarıcısı, şaşırtıcı hayal gücü, lirik benzetmeler, zengin konuşma diliyle çeşit karakterlerin konuşması, hayvanların seslerini taklit eder.

    Hezheliler arasında "İmakan" söyleyebilen çok az. Wu Liangui ise bunlardan biri. Wu'nun vefatinden sonra torunu Wu Baochen, dedesinin davasını devam ettiriyor.

    Hezhelerin yaşamını anlatan bir söz yaygındır: "Hezheler, balık derisiyle elbise yapar, içkiyi tanrılara sunar, kızağını köpekleri çeker." Hezheler eskiden balık tutarak geçiniyordu. Büyük balıkların derileri tahta çekiçle yumuşatılıp desenlerine göre kesilir, yine balık derisinden ip, balık kemiğiyle bir elbise dikilir. Bu tür balık derisinden elbiselr sonbaharda ve kışın soğuğa, ve ikbaharda ve yazın suya dayanıklıdır. Bütün kış boyu Hezheler, köpeklerin çektiği kızakla donmuş nehirde balık tutardı.

    Bugün artık balık derisinden elbise giyen Hezhe kalmadı, bu tür elbise sadece müzede saklanan pahalı koleksiyon eşyaları arasında bulunabilir, kışın balık tutma manzaraları ise artık görülmüyor. Ataların yaşamı sadece "İmakan"da duyulur. "İmakan" aktarıcısı Wu Baochen, küçükken büyüklerin yorucu bir günden sonra bir araya gelip "İmakan" söyledikleri günleri hiç unutamadığını ifade etti.

    "Büyükler balıktan döndüğünde çocukları tekne başında toplardı. Kimileri teknede oturur, kimlileri ağaçlara dayanarak ayakta dururdu. Herkes hazır olduğunda büyükler hikaye anlatmaya başlardı. Bayramda dans edenler vardı, hikaye anlatan vardı, çalgı çalanlar da vardı..."

    Wu Baochen, kısa süre önce Kültür Bakanlığı tarafından devlet düzeyinde "İmakan" aktarıcısı olarak belirlendi. Baochen, Hezhe milliyetinin tarihini, kültürünü, gelenek ve görenekleri ile protokolünü temsil eden "İmakan" sanatının nesilden nesile aktarılması gerektiğini savunuyor.

    Baochen, memleketi Jiejinkou kasabasındaki Kültür İstasyonu Başkanılığı yapmıştı; şimdi de "İmakan" sanatının aktarılması için çaba harcıyor. Baochen, dedesi Liangui'nin derlediği "İmakan" yapıtlarına kendi anlayışını ve açıklamalar ekleyerek, yeni yapıtlar oluşturdu. "Saman Ezgisi", Baochen'in en sevdiği yapıt.

    Baochen gibi "İmakan" sevenlerin çabalarına rağmen, bu sanatın aktarılmasında zorluklar da sözkonusu. Aktarıcı sayısının azalması ve milliyetin yaşam tarzının değişmesi, sanatın aktarılmasını etkiledi. "İmakan" aktarıcılarının sayısı 1950'lerde 10'u aşıyorken 1980'lere gelindiğinde bu sayı 5'e düştü. Balık kaynaklarının azalmasıyla Hezheler, ataların balıkçılığa dayalı yaşam tarzından vazgeçerek, tarımsal ekim yapmayı öğrenmek zorunda kaldı, böylece geleneksel sanatın yaşadığı ortam ortadan kalktı. Ayrıca Heze milliyetinin yazı dili olmadığı için geniş çaplı olarak aktarılması zor oldu. "İmakan" sanatı da tükenme tehlikesiyle karşı karşıya bulundu...

    Bu sorunun ciddiyetini kavrayan hükümet önlem aldı. "İmakan"ın, devletçe maddi olmayan kültür mirası olarak belirlenmesinden sonra somut koruma ve aktarma önlemleri alındı. Baochen'in yaşadığı Tongjiang kenti belediyesi, Hezhe Kültür Müzesi ve Heze Gelenek ve Görenekler Parkı oluşturarak, Hezhelerin geleneksel konutlarının örneği korundu, milliyetin şarkı ve dans gibi yapıtları ile folklorik sanatları toplandı. 2001 yılından itibaren her yıl sonbaharda Hezhe Turizm Festivali düzenleniyor. Ayrıca Heze Araştırma Enstitüsü kuruldu.

    Hezhe sanatlarının milliyet içinde aktarılması için yerel hükümet, Hezhe özelliklerini taşıyan kültür faaliyetleri düzenleyerek, gençlere milliyetin tarihi, kültürü ve gelenek ile görenekleri tanıtılıyor.

    Bu çalışmalar sayesinde çok sayıda Hezhe genci, milli kültürü aktarma görevi üstlendi. 20 yaşındaki Wu Qi, çocukluğundan beri Hezhe şarkıları ve dansları öğreniyor. Wu Qi, geleneksel Kouxianqin çalgısını ve babasının "Balık Kartalı"nı devam ettireceğini söyledi.

    "Bu dansı çok iyi edebilen insan sayısı hemen hemen yok denecek kadar az, ben bu dansı çok iyi yapacağım. Hezhe milliyetinin konuşma dilini, şarkı ve dans gibi kültürünü kavramak zor, ancak bu zorlukların üstesinden gelip görevimi en iyi şekilde yapacağım."