Dünyada sorunlar artıyor

Baran Tuncer - Radikal

04/05/2008

    Aylardan beri dünya finansal alanda yaşanan krizle uğraşırken, bir de şimdi besin fiyatlarındaki yüksek artışların yarattığı sorunla karşı karşıya kalmış bulunuyor. Aslına bakacak olursanz bu sorun finansal piyasalardaki bunalımdan daha önemli.

    Nedeni ise, zaman alsa da finansal piyasalar bir süre sonra durulacaktır. Kuşkusuz bunalmın ekonomiler için maliyeti yüksek olacaktır. Ancak, tedbirler alnır, gerekli düzenlemeler zamanında yapılırsa kayıplar tekrar kazanılabilir.

    Oysa, besin maddeleri ile ilgili durum bundan bir hayli farklı. Çünkü sorunu yaratan faktörlerin bir bölümünü kontrol etmek neredeyse olanaksız.

    Önce sorunu bir kere daha özetleyelim.

    Aynı finansal krizde olduğu gibi, besin maddelerinde bir sıkıkyılık yaşanacağı beklenmeyen bir şey değildi. Buna rağmen, kimseden fazla bir ses çıkmıyordu. Geçtiğimiz yaz aylarında Amerika'nın büyük hububat piyasalarında fiyatlarda önemli sayılabilecek artışlar olmuştu ama durum paniğe dönüşmemişti.

    Ancak bir süre sonra koşullar değişti. Fiyatların daha da yükseleceğini bekleyen spekülatörler hububat alımlarını artırdılar. Bu kısa bir sürede tüketiciye büyük fiyat artışı olarak yansıdı. Bazı ülkeler buğday, pirinç gibi temel besin maddelerinin ihracatını yasakladı. Bu gelişmeler arzı kısıtlayarak fiyatların daha da artmasına neden oldu. Bazı fakir ülkelerde insanlar sokaklara döküldü, hükümetler sarsıldı.

    Besin maddeleri fiyatlarının artması her ülke üzerinde aynı derecede etkili değil. Örneğin sanayileşmiş Batı ülkelerinde besin maddeleri için yapılan harcamalar aile bütçesinin en fazla yüzde 20'si. Buna karşılık yoksulluğun kol gezdiği ülkelerde insanlar, çoğu zaman adam başına günde bir doları geçmeyen gelirlerinin yüzde 80'e yaklaşan bir bölümünü karınlarını doyurmak için harcamak zorundalar.

    Açlık sınırında yaşayan bu insanlar için fiyatların yüzde 100'e yaklaşan oranlarda yükselmesi beslenememek demek, hastalık demek, ölüm demek.

    Sorun yalnız Afrika ülkeleri ile de sınırlı değil. Örneğin Bangladeş gibi kalabalık nüfuslu fakir ülkelerde durum pek farklı değil. Uzak olmayan bir gelecekte bütün bu ülkeleri açlığın ötesinde sosyal ve siyasal alanda karmaşa bekliyor. Geçenlerde Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri de bu vahim denebilecek duruma dikkat çekti. Çare bulunamazsa dünyayı büyük bir tehlikenin beklediğini söyleyerek herkesi uyardı.

    Beslenme konusunu krize taşıyan nedenler çok sayıda ve karmaşık. Olayı yalnız nüfus artışı ile açıklamak gerçekçi olmaz. Başta Çin ve Hindistan olmak üzere birey başına gelirin yükseldiği ülkelerde besin talebi de büyüyor. Buna ek olarak tüketicilerin eskiye oranla daha fazla hayvansal ürünleri talep etmesi, hububat üzerindeki baskıyı artırıyor.

    Petrol tüketimini bir türlü sınırlayamayan Batılı ülkeler, başta Amerika olmak üzere bio-yakıta kaymaya çalışıyor. Bu durum daha önce beslenme için üretime ayrılan alanların yavaş yavaş bu amaçla kullanılmaya başlandığını gösteriyor.

    Enerji fiyatlarındaki büyük artış, başta ulaşım olmak üzere tarımdaki maliyetleri yükseltiyor. Artan gübre fiyatları kullanımı zorlaştırıyor.

    Son yıllarda başta Avustralya olmak üzere tarım üreticisi ülkelerde yaşanan kuraklıklar arzı ciddi olarak olumsuz etkiliyor.

    Nedenlerin sayısını artırmak mümkün.

    Sonuçta dünya altından kolay kalkamayacağı bir sorunla karşı karşıya. Çözüm yok değil ama bir hayli güç.

    Biz de şimdilik olay, pirinç ve mercimek fiyatlarındaki artışın ötesinde pek tartışılmıyor. Değişen dünya koşullarında tarım politikalarımızı gözden geçirmek zorundayız.