(Çin Mahallesi) Çin'de meslekler 70 yılda nasıl değişti?

  2019-10-02 14:10:06  cri

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana geçen 70 yılda birçok meslek kaybolurken çok sayıda yeni meslek doğdu.

Çin İnsan Kaynakları ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, nisan ayında 13 yeni meslek dalına dair bilgiler yayımladı. Buna göre, "E-sporculuk" ve "yapay zekâ mühendisliği" gibi yeni meslekler, toplumca da kabul edilirken, bazı geleneksel meslek kolları da tarihin tozlu raflarına kalktı...

Bakanlık yetkililerinden Ge Hengshuang, Çin Halk Cumhuriyeti'nin (ÇHC) kuruluşundan bu yana geçen 70 yılda, bilim ve teknoloji geliştikçe toplumsal iş bölümünün ve talep yapısının da değiştiğini, mesleklerin bu değişimi izlediğini ifade etti.

İlk kez 1999 yılında çıkarılan ÇHC Mesleki Sınıflandırma Kanunu'nda kayıtlı bin 496 meslek yer alıyordu. Bu kanunla Çin'de meslekler ilk kez kavram olarak da tanımlanmıştı.

Kanun üzerinde 2015 yılında yapılan değişiklikle meslek sayısı bin 481'e düştü. İmalat sanayisiyle ilgili mesleklerin sayısı 526'ya inerken, sosyal üretim hizmetleri ve yaşam hizmetleriyle ilgili mesleklerin sayısı ise 81 arttı.

Çömlek heykel sanatçılığı veya tencere tamirciliği gibi meslekler, gençlerin kulağına artık yabancı geliyor. Bunun yanında, internet fenomeni, IT programcısı veya online mağaza sahibi olmak ise 70 yıl önce kimsenin düşünemeyeceği şekilde popüler oldu. Mesleklerde görülen bu değişim, ülkenin 70 yıllık gelişimini de yansıtıyor.

Devletin tüm meslekleri belirlemesi

ÇHC'nin ilk yıllarından reform ve dışa açılma politikasının uygulanmasına (1978) kadar Çin'de standart bir mesleki sınıflandırma yoktu ve "tüm işlerin devlet eliyle belirlendiği" bir istihdam sistemi uygulanıyordu. Sadece "İşçi, köylü, tüccar, öğrenci ve asker" gibi genel tanımlar mevcuttu.

Reform ve dışa açılma politikasının uygulanmasından sonra ise devletin bu alandaki tekeli ortadan kalkarken, istihdamda işletmelerin ve bireylerin tercihleri belirleyici konuma yükseldi. Farklı istihdam türleri ile iş sözleşmesi sistemi giderek yaygınlaştı, piyasa kendi dinamiklerini ayarlamaya ve yönetmeye başladı.

1970'lerin sonlarından 1980'li yıllara kadar şoförlük, esnaflık ve postacılık gibi meslekler, yüksek gelir getirisi nedeniyle bir neslin hayaliydi. Yaygın bir kanaat de şairlerin, yazarların ve öğretmenlerin kolaylıkla eş bulduğu yönündeydi. İnsanlar, genel olarak istikrar peşindeydi.

Ancak bu dönemde, istihdamın çoğu hâlâ devlet eliyle belirleniyordu. Gençlerin istihdam beklentileri tek yönlüydü, zira bu konuda görece pasiflerdi. Kırsal kesimde yaşayan ve üniversiteye giriş sınavıyla kaderlerini değiştiremeyen gençler yine çiftçilikle uğraşıyor; üniversiteye giremeyen kentli gençler ise babalarının işlerini devralıyordu.

1984 yılında "Çinli gençlerin istihdam sorunu" ile ilgili yapılan bir anket, dönemin gençlerinin meslekleri değerlendirirken sırasıyla sosyal statü, sosyal itibar, kişisel beceri ve son olarak da gelir seviyesine önem verdiğini gösteriyordu.

Meslek seçimi açısından ise bilimle ve mühendislikle ilgili meslekler üniversite öğrencilerinin ilgisini çekmeye başlıyordu. Gençler, genel itibarıyla hâlâ istikrar arıyor, iş bulamayanlar ticaret ve hizmet gibi üçüncül sektörlere adım atabiliyordu.

1980'li yıllarda makine sanayisi popülerleşmeye başladığından, devlete ait bir makine şirketine girmek de gençler için çok heyecan vericiydi.

Kentleşme sürecinin hız kazanması, nüfus yoğunluğu ve yaşam tarzındaki büyük değişim, kamu hizmetlerinin gelişmesini teşvik ettiği gibi, yeni istihdam fırsatları da yarattı.

Örneğin taksi şoförlüğü, yeni bir meslek olarak ortaya çıktı. 1980'lerde Çin'de taksilere çok nadir rastlanıyordu. Beijing'de sadece Başkent Otomobil Şirketi'ne (Shouqi) ait taksiler vardı. Taksi kullananların çoğu yabancıydı. O dönemde Çinli ailelerin çoğu 700-800 yuan civarında kazanıyordu. Taksicilerin gelirleri ise 2000-3000 yuana çıkmış, taksicilik özenilen bir kariyer olmaya başlamıştı.

Bireysel işletme sahipleri, yabancı şirketler ve göçmen işçiler

Zaman içinde insanların "iyi meslek" anlayışı değişti. Bireysel işletme sahipleri, 1980'li yıllarda sahneye çıktı. Ancak ilk başlarda bu aşağılayıcı bir ifadeydi.

1980 yılının aralık ayında Wenzhou kentindeki genç Zhang Huamei Çin'in ilk "bireysel işletme lisansı"nı alarak, ülkede reform ve dışa açılmadan sonraki ilk yasal bireysel işletmenin sahibi oldu. Zhang, işletme tescil belgelerinde kayıtlı sermayesini 150 yuan olarak yazmıştı.

1981 yılında Çin'de bireysel işletme sahiplerinin sayısı 1 milyonu aştı, 1987'ye gelindiğinde ise bu sayı 10 milyonun üzerine çıktı.

Çin'in o dönemki en üst lideri Deng Xiaoping, 1992 yılında meşhur güney turunu yaptı. Bunun sonrasında, Çin'de sosyalist piyasa ekonomisi kurulmaya başlanırken, ticaret yapmak da çağın temasına dönüştü.

1990'lı yılların sonunda, birçok fabrika, teknoloji ve üretim metotları açısından geride kalarak kapandı. Bu dönemde birçok kamu işletmesinin kapısına da kilit vuruldu.

Bunun yanı sıra, yabancı sermayeli şirketler Çin'e girmeye başladı. Gümrük, finans ve vergi gibi sektörler de artık insanların dikkatini çekiyordu.

Ticaret yapmanın yanı sıra, yabancı şirketlerde çalışmak da dönemin trendlerinden oldu. 1990'ların sonunda üniversite mezunları yabancı şirketlerde beyaz yakalı olmakla gurur duyuyordu. Yabancı şirketler, gelişmiş teknolojileri ve idari sistemleriyle Çinli gençlerin gözdesi olmaya başlamıştı.

Ekonomik gelişme, kentleşme sürecini hızlandırdı. İnşaat sektörünün gelişmesinde ve altyapı tesislerinin inşasında, kırsal bölgelerdeki emek gücüne ihtiyaç duyuluyordu.

1984 yılında Çin'de tarım üretiminin getirisi azalmaya, köylülerin gelir seviyesi gerilemeye başlamıştı. Bu da kırsal bölgelerdeki gençlerin kentlere akın etmesine yol açtı.

İkamet kaydı köy ve kasabalarda bulunan, ancak kentlere çalışmak için gelen göçmen işçilerin sayısı 1988 yılında 120 milyona, 2018 yılında ise 288 milyona yükseldi.

Çin Komünist Partisi (ÇKP) Merkez Komitesi'nin 2004 yılında yayımladığı "1 Numaralı Belge"de ilk kez göçmen işçiler sanayi işçileri olarak kabul edildi.

İnternet, IT programcılığı ve devlet memurluğu

İnternet teknolojilerinin gelişmesi, yaşam tarzını derinden etkiledi. Sina, Sohu, Netease, Tencent ve Alibaba gibi internet şirketleri 21. yüzyılda büyük bir hızla gelişti.

İnternetle birlikte IT programcılığı da 21. yüzyılın başlangıcında Çin'de istihdam alanında yaşanan değişimin sembollerinden biri oldu.

Devlet memurluğu ise istikrarlı olmasından ötürü popüler meslekler arasında yer almayı sürdürdü. 2005 yılında ülke çapında 310 bin kişi 8 bin 271 kamu kuruluşunda görev almak için memurluk sınavına girdi. 2007'de ise 740 bin kişi, 12 bin 724 kamu kuruluşunda çalışmak için yarıştı.

2019 yılında devlet memurluğu sınavına giren kişi sayısı 1 milyonu aştı. Ancak işe alınacak kişilerin sayısı ise sadece 14 bin 500'dü.

China Youth Daily gazetesinin yaptığı ankete göre, 21. yüzyılda üniversite öğrencileri, girişimciliğin de bir çeşit meslek türü olduğu kanısına ulaştı. Gençler, artık meslek seçimlerini yaparken ilgi alanlarını daha çok ön plana almaya, maddi ihtiyaçları ile manevi arayışlarını birleştirmeye çalışıyorlar.

2010 yılına gelindiğinde finans ve IT sektörleri, yüksek gelir seviyesinden dolayı yeni mezunların ilk tercihleri arasına girdi.

Çin Ulusal İstatistik Bürosu'nun verileri, 2016'da yıllık maaş seviyesi en yüksek üç sektörün finans, yazılım ve bilgi teknolojileri hizmetleri ve bilimsel araştırma ve teknoloji hizmetleri olduğunu ortaya koydu. Üç sektörde çalışanların yıllık gelir ortalaması ise 100 bin yuana (14 bin ABD Doları) ulaşıyordu.

Online mağazalar, e-ticaretle birlikte insanların hayatlarına girdi. Bunun yanı sıra, internet fenomenleri de internet ekonomisinin doğurduğu bir meslek türü olarak ortaya çıktı.

Habercilik ve yayıncılık alanlarında çalışmak isteyenler için medya kuruluşları tek seçenek olmaktan çıkarken, internetten canlı yayın yapmak ve kişisel platformlar oluşturmak giderek yaygınlaştı.

Uzmanlar, gelecekte meslekler arasındaki sınırların çok belirgin olmayacağı, bir kişinin artık sadece bir meslekle uğraşmayacağı kanısında.

Bilim ve teknoloji ilerledikçe makineler çeviri, lojistik ve emek yoğun birçok işi kolaylıkla yapar hâle geldi. Çeviri yazılımları gelişip olgunlaşırken tercümanlık mesleğinin ortadan kalkacağı konuşuluyor. Lojistik ve inşaat sektörlerinde işçilerin yerini drone ve robotların alacağı belirtiliyor.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşundan bu yana geçen 70 yıllık süreçte hem toplum hem de teknoloji hızla gelişiyor.

Bazı meslekler kaybolurken yenilerinin doğduğu, birçok sektörde insanların yerini yapay zekânın ve robotların alacağı bir gerçek; ancak, bu gelişim ve değişim sürecinin avantajlarına odaklanmak, yeni teknolojilerin refah ve huzur getirmesini sağlamak yine insanlığın elinde...