Haber Analiz-"Uluslararası ticari sistem reformundaki önemli noktalar"

Xu Qinduo-CRI Haber Merkezi

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Temyiz Organı'nda görev yapan Morityuslu hakim Shree Baboo Chekitan Servansing'in görev süresinin bir hafta sonra dolmasıyla organ normal çalışmalarını yürütemez hale gelebilir. Bunun sonucunda küresel çok taraflı ticaret sistemi de tarihindeki en ciddi krizle karşı karşıya kalabilir. Bu nedenle Avrupa Komisyonu ve Kanada tarafından geçtiğimiz günlerde DTÖ'nün reformlarına ilişkin kavram belgesi ve taslağı ileri sürüldü.

DTÖ Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması, küresel çok taraflı ticaret sisteminin çekirdeği niteliğinde. Ona bağlı Temyiz Organı ise, DTÖ'nün bir çeşit yüksek mahkemesi olarak, üyeleri arasındaki ticari anlaşmazlıklara nihai hüküm verme yetkisine sahip. Bu nedenle Temyiz Organı'nın normal çalışmalarını yürütüp yürütememesi, DTÖ'nün verimli çalışıp çalışamaması anlamına geliyor.

ABD, 27 Ağustos'ta hakim Shree Servansing'nin ikinci görev süresini tekrar veto etti. Böylece ABD, art arda 11 ay boyunca DTÖ'nün Temyiz Organı'na hakim atanmasını engellemiş oldu. Servansing'in 30 Eylül'de görevinden ayrılması sonucunda Temyiz Organı'nda yalnızca üç hakim kalacak. Bu da Temyiz Organı'nın ticari anlaşmazlıkları el almak için sahip olması gereken asgari hakim sayısı. Yani, görevdeki hakimlerden herhangi birinin "uzak durma" ya da başka nedenlerle yargılamaya katılamaması durumunda Temyiz Organı çalışamaz hale gelecek. Tahminler, 2019 yılının sonunda Temyiz Organı'nda yalnızca bir hakim kalacağı yönünde.

Çok açık görülüyor ki, DTÖ'ye bağlı Anlaşmazlıkların Halli Mekanizması'nın felç kalmasını önlemek, örgütün en ivedi şekilde yerine getirmesi gereken reformlardan biri. DTÖ reformlarına yönelik çalışmaların hız kazanması, uluslararası çok taraflı ticaret sisteminin yeniden canlandırılması ve küresel ekonominin sürdürülebilir şekilde geliştirilmesi için dünyanın başlıca ekonomileri arasında üç konuda mutabakata varılması gerekiyor.

ABD'nin engellerinin ortadan kaldırılması

Birincisi, ABD'nin Temyiz Organı'na yönelik engellerinin sona erdirilmesi.

ABD, önce seçimleri ileri sürerek, daha sonra da DTÖ'de reform yapılması gerektiği gibi banalelerle Ağustos 2016'da, Temyiz Organı'na yeni hakim seçilmesini engelledi ve herhangi bir çözüm planı ortaya koymadı. Avrupa Komisyonu ve Kanada tarafından bu hafta DTÖ reformu hakkında açıklanan kavram belgesi ve taslağında, ABD'nin DTÖ'nün temyiz mekanizmasını baltalayan eylemlerinden ciddi kaygı duyulduğu belirtildi.

Avrupa Birliği ayrıca, Temyiz Organı'nın üye sayısının yediden dokuza çıkarılması önerisinde bulundu ve bunun Temyiz Organı'nın çalışma verimliliğini yükseltebileceği görüşünü ileri sürdü.

Korumacılığın yok edilmesi

İkincisi, korumacılık ve tek taraflılığın dizginlenmesi. ABD, Temyiz Organı hakimlerini görevlendirme çalışmalarını engellemekle kalmayıp, ticari anlaşmazlıklar konusunda da DTÖ kurallarını yok sayarak, yurtiçi yasalarına göre diğer ekonomilere ek gümrük vergisi uyguluyor. Bunun gibi tek taraflılık ve korumacılık girişimleri, DTÖ'nün otoritesine ciddi zarar getirdiği gibi, küresel çok taraflı ticaret kurallarını da zedeledi.

AB ve Kanada'nın belgelerinde, DTÖ üyelerinin ticari faaliyetlerine yönelik denetimin güçlendirilmesi amacıyla, mevcut uluslararası ticaret kurallarında "modernizasyon" reformu önerisi dile getirildi.

AB yılın başından bu yana, ABD ve Japonya'yla ayrı ayrı müzakereler yapmanın yanı sıra ABD ve Çin'le DTÖ reformuna ilişkin çalışma grupları oluşturdu ve G20 ülkeleriyle temaslarda bulundu. AB'nin söz konusu eylemleri, bir yandan bazı ülkelerin kaygılarına ilgi göstermeyi, diğer yandan da tek taraflılık ve korumacılığı kısıtlamayı amaçlıyor.

Müzakerelere ağırlık verilmesi

Üçüncüsü ise, müzakere yoluyla fikir birliğine varılması ilkesinde ısrar edilmesi.

Çin Devlet Konseyi Üyesi ve Dışişleri Bakanı Wang Yi kısa bir süre önce yaptığı açıklamada, uluslararası ticaret sistemi reformunu ilerletme sürecinde, DTÖ'nün çekirdek değerleri ve temel ilkelerinden vazgeçilmemesi, gelişen ülkelerin haklı ve meşru haklarının korunması ve müzakere yoluyla fikir birliğine varma ruhunda ısrar edilmesi gerektiğini belirtti. Wang Yi'nin söylediği gibi, DTÖ reformunun amacı, ekvatorun kuzeyi ile güneyi arasındaki mesafeyi daha da arttırmak değil; ülkelerin küreselleşme sonuçlarını daha adil şekilde paylaşmasını sağlamak.

DTÖ reformu pek çok tarafın çıkarlarını ilgilendirdiği için bütün ülkelerin, özellikle de gelişen ülkelerin fikirlerine kulak verilmesi gerekiyor.