Taciklerin Halk Kültürü （I）

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nin Kaşgar İli'ne bağlı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde toplu olarak yaşayan Taciklere, Güney Xinjiang'ın Poskam, Yarkent, Akto ve Guma ilçelerindeki Tacik köylerinde de rastlamak mümkün. 47 bin 300 kişilik nüfusa sahip olan Taciklerin yüzde 60'ı Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi'nde, geri kalanı ise Xinjiang'ın çeşitli bölgelerinde yaşıyor.

Tacik isminin kaynağı ve anlamıyla ilgili olarak akademisyenler arasında farklı görüşler bulunuyor. Taciklere göre, "Tacik", "taç" demek. Çin'deki Tacik etnik grubunun oluşumunun tarihi çok eski yıllara dayanıyor.

2000 yılı aşkın süre önce Batı Han İmparatorluğu, Batı Bölgeleri'nde "Batı Bölgeleri Hamiliği"ni kurmak için, Zhang Qian isimli bir elçi gönderdi. Böylece Pamir bölgesinin doğusunda yaşayan ve Farsça konuşan aşiretler ile Batı Han İmparatorluğu arasında idari bağlantı kuruldu. M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda, Pamir Yaylası'nda yaşayan Tacikler Khabandha Krallığı'nı kurmuştu. Khabandha, Doğuda konuşulan Farsça'da "dağ yolu" veya "dağlardaki düz alanlar" anlamına geliyor. Orta Asya ve Batı Asya'ya geçen ve Çin'i Hindistan'a bağlayan İpek Yolu'ndaki önemli geçitte bulunan Khabandha, Doğu ile Batı arasındaki ekonomik ve kültürel değişimlerde köprü rolü oynadı. Tang Hanedanı'nın Kaiyuan döneminde (713-741), Khabandha Krallığı Tubo'ya (Tibet'te kurulan bir krallık) teslim oldu.

Taşkurgan bölgesi Song ve Yuan hanedanlarında merkezi hükümetin gündemine hemen gelmedi. Ancak bu dönemlerde Taciklerin tarihinde önemli değişiklik yaşandı. Arapların işgali dolayısıyla, Tacikler İslamiyet'e inanmaya başladı. Müslüman olan bütün Tacikler, Arapların hükümdarlığıyla mücadele sürecinde kendi dilini (Dari dili) oluşturdu. Bu dönemlerde Tacikler kültür, edebiyat ve sanatlarını geliştirerek yeni bir seviyeye ulaştırdı.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasından sonra, Mart 1950'de Taşkurgan İlçesi hükümeti, 1954 yılında da Taşkurgan Tacik Özerk İlçesi oluşturuldu. Bunun yanı sıra, Taciklerin toplu olarak yaşadığı diğer bölgelerde de Tacik özerk köyleri oluşturuldu.

Uzun zamandır Pamir Yaylası'nda yaşayan Taciklerin giyim, yemek, barınma, aile ve diğer yaşam alışkanlıkları yayla ortamına uygun özellikler taşır.

Pamir Yaylası'nda iklim soğuk olduğu için, Tacikler esas olarak pamukla doldurulmuş giysi ve çift katmanlı giysiler giyiyor; bu durum dört mevsimde hemen hemen hiç değişmez. Tacik kadınlar, özellikle genç kadınlar giyimlerine çok dikkat eder. Erkekler genellikle geleneksel "tubak" şapkası takar. Yüksek şapkanın yüzü nakışlıdır, içi siyah kuzu derisinden yapılır ve şapkanın altı kürkle süslenir. Kadınlar genellikle uzun elbise ile pantolonu birlikte giyer. Yazın elbise dışında bir yelek, kışın ise qiapan (Taciklerin geleneksel kıyafeti) ve düğmeleri olmayan sert yakalı uzun pamuklu mont giyerler. Yaşlı kadınlar genellikle mavi ve yeşil, genç kadın ve kızlar ise kırmızı ve sarı renkli elbiseleri tercih eder.

Çobanlık yapılan bölgelerinde yaşayan Tacikler esas olarak süt ürünleri, hamurlu yiyecekler ve et yerken, tarım bölgelerindeki Tacikler ise esas olarak hamurlu yiyecekler yer, süt ürünlerini ve eti daha az tüketir. Kahvaltıda genellikle nan'ın (ekmek gibi) yanında ve sütlü çay vardır; öğle yemeğinde makarna veya wumashi (buğday, mısır ve dağ arpası unlarının karıştırılmasıyla yapılan lapa), görece zengin olan akşam yemeğinde ise et yenir.

İslamiyet'e inanan Tacikler, sadece koyun, keçi, sığır, deve ve balık etli yer. İslamiyet'e inandıkları için at eti yemeyi ve at sütü içmeyi sakıncalı görürler. Kanatlı hayvanlar arasında tavuk, ördek, kaz, kar tavuğu ve güvercin yerler; karga ve yırtıcı kuşların yenmesi ve bütün hayvanların kanının içilmesi yasaktır. Yenilebilir hayvanlar kesilirken dua ederler. Kesmeden başka sebeple ölen hayvanların eti genellikle yenmez.

Tacikler genellikle "langaili" denen evlerde oturuyor. Düz çatılı ve kare biçimindeki bu evler genelde toprak ve taştan yapılır. Rivayete göre, "langaili" evleri, tanınmış Tacik şair ve İslam filozofu Nasır-ı Hüsrev tarafından tasarlanmış. "Langaili" evinin çatısı, yağmur suyunun boşaltılmasına kolaylık sağlamak amacıyla, ortası yüksek, dört tarafı düşük olarak tasarlanır. Taciklerin bütün önemli törenleri "langaili" evlerinde yapılır. Ekonomik koşulları iyi olan kalabalık ailelerin evlerinde, konuk odaları ve yatak odaları da vardır. Ev dışında koridor ve geniş saçak gibi ek yapılar da bulunur. Evin yanında ahır ve samanlık da vardır. Avlu duvarlarının yanında ağaç yetiştirilir.

"Dünyanın Çatısı" olarak nitelendirilen Pamir Yaylası'nda yaşayan Tacikler, doğal koşullara uygun at, yak, deve ve eşek gibi sürü hayvanlarını en önemli ulaşım araçları olarak kullanır.