Shanghai İşbirliği Örgütü'nün yeni işlevleri

  2017-06-10 16:28:35  cri

8-9 Haziran 2017 günleri, Shanghai İşbirliği Örgütü (SİÖ)'nün Astana Zirvesi yapılıyor. İlk toplantısını Shanghai'da yaptığı için Shanghai İşbirliği Örgütü olarak anılan uluslararası kurumsallaşmanın temel amacı, üye uluslar arasında dış politika ve güvenlik alanlarında eşgüdüm ve işbirliğidir. Örgütün tam üyeleri Çin, Rusya, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dır. Bu yıl SİÖ'ye Hindistan ve Pakistan da tam üye olarak katılacaktır. Ayrıca Afganistan, İran, Belarus, Moğolistan gözlemci statüsündedir. SİÖ'nün bir de diyalog partnerleri vardır ki, bunlar arasında Türkiye de bulunuyor.

Astana Zirvesi'nde dönem başkanlığı Rusya'dan Çin'e geçecek. Bu zirve toplantısında, en önemli gelişme olarak, Hindistan ve Pakistan'ın örgüte tam üye olmasına tanık olunacak. Bu, SİÖ için ciddi anlamda ilk "genleşme" anlamına geliyor. Bu katılımlar ile birlikte SİÖ, dünya yüzölçümünün %23'ünü kaplayan ülkeleri bünyesinde toplamış olacak.

Öte yandan dünya nüfusunun neredeyse yarısı bu örgüt üyesi ülkelerde bulunuyor olacak. Dünya toplam GSYİH'sının şu anda ancak dörtte birini üretmekte olan SİÖ üyeleri, büyüme hızları dikkate alınırsa, kısa süre sonra nüfuslarına denk düşen bir GSYİH oranına ulaşacaktır.

Bu toplantının özellikleri

Astana Zirvesi, birkaç önemli gelişmeyle eşzamanlı olarak gerçekleşiyor. Kısa süre sonra yapılacak BRICS toplantısının –yeni üye olacak Hindistan'ı da dahil edersek- üç üyesi zaten burada bir araya geliyor: Çin, Rusya, Hindistan. Öte yandan, Ortadoğu'daki kaynamanın, ABD'nin de çabalarıyla "İran ekseninde" oluşturulduğu şu günlerde, gözlemci üye İran'ın da tam üye olmaya davet edilmesi, küresel yapılanmayı değiştirecek yeni bir gelişmedir.

Bu arada Astana Zirvesi'nin, SİÖ'nün ağır toplarını temsil eden Çin Halk Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu'nun başkanları Xi Jinping ve Vladimir Putin arasında ikili görüşmelere platform oluşturması da, bu toplantının sağladığı bir kazanımdır. İki başkan tarafından bu görüşme çerçevesinde ele alınan Afganistan, Kore yarımadası gibi kronikleşen sorunların çözümü, biraz da bu türden ikili görüşmelerde filizlenmektedir.

Örgütün yeni işlevleri

Shanghai İşbirliği Örgütü, 20 yıl önce 5 ülke arasında kurulduğunda, esas itibariyle, Batı dünyasında oluşmuş bulunan uluslararası işbirliklerini dengeleme çabasına odaklanıyordu. Ancak, arada geçen sürede terör, bölücülük, köktenci dincilik gibi olumsuzlukların bunalttığı küresel ortam ve koşullar, günümüzde SİÖ'ye, denge sağlama çabasının ötesine taşan işlevler yüklemiş görünüyor.

Öncelikle bu örgütün etkisi, Bir Yol ve Bir Kuşak projesinin tam işlerlik kazanmasıyla çok artacak; her iki kurumsal girişim birbirini güçlendirici bir etkileşim içine girecektir. Ayrıca örgütün yönlendirici güçlerinden Çin, kurulduğu günden bu yana çok farklı bir küresel ağırlık edindiğinden, SİÖ'nün de dünya çapında etkisi doğal olarak yükselmiştir. Bunlar, SİÖ'nün temel siyasal işlevinin yanında bir de çok belirgin bir ekonomi k boyut içerdiğinin göstergesidir.

Öte yandan Hindistan ve Pakistan gibi, aralarında ihtilaf bulunan iki ülkenin bundan böyle aynı örgüt içinde yer alacak olması, bu ülkeler arasında zorunlu olarak bir işbirliği ve barışçı çözüm arayışı

üretecektir. Bu da, SİÖ'nün kuruluş dönemindeki yönelimlerini aşan bir işlevi; barış ve istikrarı "bölgesel" düzlemde sağlama işlevini somut biçimde sergilemektedir.

Bunun da ötesinde, Çin ve Rusya gibi iki küresel gücün, Hindistan ve Pakistan ile Orta Asya ülkeleri eşliğinde -SİÖ amacı doğrultusunda- barış ve güvenlik alanlarında eşgüdüm içinde çaba harcaması dünya çapında öneme sahiptir. Bu bakımdan SİÖ'nün, "bölgesel" olmanın yanı sıra "küresel" çapta da barış ve istikrar ortamına hizmet edeceği açıktır. Bu ise, 20 yıl önceki küresel konjonktürün o dönemde elverdiğinden çok ötede bir kapsam ifade etmektedir.

Aydın Cıngı